Conserveermiddelen

•	parabenen: meestal irritatiereaktie, matig tot laag sensibiliserend, dan vaak onderling kruisreagerend maar niet met para-aminobenzoëzuur (PABA)
•	fenolen: fenol: toxisch en daarom weinig meer gebruikt chlorocresol: laag sensibiliserend, kruisreaktie mogelijk met het desinfectans chloroxylenol (Dettol) hexachlorofeen: neurotoxisch voor kinderen en daardoor nauwelijks meer gebruikt; als desinfectans in zeep, fototoxisch
•	quaternaire ammoniumverbindingen benzalkoniumchloride cetrimide
•	kwikverbindingen fenylmercuri-acetaat, -boraat en -nitraat: laag sensibiliserend, kunnen kruisreageren met andere kwikverbindingen thiomersal = natrium-ethylmercuri-thiosalicylaat: matig sensibiliserend, metaboliet thiosalicylzuur is vaker oorzaak van sensibilisatie dan kwikcomponent
•	alcoholen chlorobutanol, benzylalcohol, fenylethanol: vrijwel geen sensibilisatie, wel irritatie
•	overigen chloorhexidine chlooracetamide: hoog sensibiliserend, vroeger in Hirudoïdzalf benzoëzuur: sensibilisatie komt voor, geen kruisreaktie met para-aminobenzoëzuur-derivaten (PABA) sorbinezuur: laag sensibiliserend EDTA = ethyleendiaminetetraacetaat: eigenlijk geen conserveermiddel maar wordt wel toegevoegd om bactericide werking van oa. quaternaire ammoniumverbindingen te versterken. EDTA kan kruisrerageren met ethyleendiamine, een sterke sensibilisator.

Antioxydantia

•	natriumpyrosulfiet = natriummetabisulfiet
•	ascorbinezuur = vitamine C

Ionogene emulgatoren

•	Alkali- en aminezepen natriumstearaat triëthanolamine-oleaat of -stearaat
•	Aardalkali- en metaalzepen wateroplosbare Ca-, Zn en Al-stearaten
•	Gesulfateerde verbindingen, zwavelzure esters van vetalcoholen natriumlaurylsulfaat: sensibiliserend
•	Gesulfoneerde verbindingen natriumdioctylsulfosuccinaat
•	Quaternaire ammoniumverbindingen benzalkoniumchloride cetrimide
•	Amfotere emulgatoren lecithine

Niet-ionogene emulgatoren

•	Hogere alcoholen cetylalcohol: laag sensibiliserend, wordt vaak gebruikt icm. stearylalcohol als cetostearylalcohol stearylalcohol: sensibilisatie bleek door verontreinigingen cholesterol
•	Vetzure esters van glycerol glycerylmonostearaat: laag sensibiliserend glycerylmonooleaat
•	Vetzure esters van hogere alcoholen cera alba (witte bijenwas) cera flava (gele bijenwas) cetaceum (walschot) cetiol V (bevat oa. decylalcohol)
•	Vetzure esters van sorbitan sorbitan-monostearaat (Span 60) en sorbitan-monooleaat (Span 80): laag sensibiliserend
•	Vetzure esters van polyethyleenglycol (PEG) polyethyleenglycolsorbitan-monopalmitaat (Tween 40) polyethyleenglycolsorbitan-monooleaat (Tween 80)
•	Polyethyleenglycol vetalcoholesters PEG-monocethylether PEG-monostearylether

Viscositeitsverhogende stoffen

•	natuurlijke zwelmiddelen zetmeel (amylum oryzae, - solani, - tritici) carrageen tragacanth: matig sensibiliserend arabische gom: matig sensibiliserend agar-agar
•	halfsynthetische zwelmiddelen methylcellulose hydroxyethylcellulose carboxymethylcellulose-natrium
•	synthetische zwelmiddelen polyvinylpyrolidon polyvinylalcohol carbopol
•	anorganische zwelmiddelen bentoniet (Al en Mg silicaat) en veegum (gezuiverd bentoniet) aerosil (SiO2)

Oplosbaarheidsbevorderende middelen

•	ethyleendiamine: hoog sensibiliserend, kruisreagerend met EDTA, promethazine HCL, piperazine, diëthyleentriamine
•	triëthanolamine
•	diëthanolamine
•	urethaan
•	methylglucamine

Kleurstoffen

•	azo-kleurstoffen: onderling kruisreagerend tartrazine
•	trifenylmethaan-kleurstoffen = rosanaline-kleurstoffen: onderling kruisreagerend brilliantgroen gentiaanviolet patentblauw V(iolet) sulfanblauw kristalviolet malachietgroen

Geurstoffen

•	natuurlijke geurstoffen
	perubalsem en tolubalsem: hoog sensibiliserend, kruisreagerend met andere parfums
•	synthetische geurstoffen
	benzylsalicylaat: matig tot hoog sensibiliserend

Smaakstoffen

•	aromatische smaakstoffen: kruisreagerend met perubalsem oleum menthae piperitae oleum foeniculi tinctura aurantii corticis
•	zoetstoffen saccharose sorbitol glucose saccharine natrium natriumcyclamaat: fotoallergie, matig sensibiliserend glycerine

Bases voor zalven en crèmes

•	adeps lanae = wolvet: frequente sensibilisaties
•	cera alba en flava
•	cera cetomacrogol emulsifans (= 80% cetostearylalcohol + 20% cetomacrogol)
•	cera lanette N (= cetostearylsulfaat + cetostearylalcohol): zwakke sensibilisator
•	cera lanette SX (= natriumlaurylsulfaat + cetostearylalcohol)
•	cetiol V (bestanddeel van wolvet)
•	glycerine en glycerol
•	oleum arachidis (pindaolie)
•	oleum lini (lijnolie)
•	oleum sesami (sesamolie): zwak sensibiliserend
•	paraffine liquidum, subliquidum en solidum
•	propyleenglycol: laag sensibiliserend vermogen, ontledingsprodukten kunnen irriteren
•	vaseline album en flavum

Bases voor tabletten, poeders en capsules

•	vulmiddelen lactose amylum
•	zwelmiddelen amylum
•	bindmiddel amylum gelatine polyvidon carboxymethylcellulose-natrium methylcellulose
•	glijmiddel talk magnesiumstearaat amylum PEG 6000
•	smeer- en anti-adhesiemiddelen talk magnesiumstearaat
•	kleurstoffen

Bases voor zetpillen en ovulen

•	vette basis oleum cacao estarine, witepsol, massupol
•	waterige basis glycerine, gelatine in water glycerine en zeep polyethyleenglycol (carbowax): kan irriteren

Auteur(s):
dr. M.M.H. Meinardi. Dermatoloog, Maurits kliniek, Den Haag.