Muggen horen tot de groep bijtende insekten en wel tot de stam: arthropoda (= geleedpotigen), klasse: Insecta, orde: Diptera (= 2-vleugeligen), familie: culicidae (= steekmuggen), onderfamilie: culicinae, geslachten: Anopheles en Culex. Muggen, maar ook vlooien (pulicosis) en steekvliegen bijten niet echt maar steken met een soort stylet gedoopt in speeksel met als doel bloed als voedsel uit de gastheer te halen (in tegenstelling tot de Hymenoptera die steken om zichzelf tegen mensen te beschermen). De larven van de echte steekmuggen (de Culicidae, muskieten) ontwikkelen zich in stilstaand zoet of brak water: vijvers zonder vissen, regentonnen, vennen, moerassen, sloten. De muggen komen vervolgens uit de pop en al snel komt het tot paren, de mannetjesmuggen zoemen daarbij om de vrouwtjes te lokken. Na de paring gaan de mannetjesmuggen dood. Alleen het vrouwtje valt de mens aan, vooral tegen de avond. Kenmerkende eigenschap van de groep steekmuggen (Culicidae) is dat ze bijten op blootgestelde delen en niet onder kleding. De vrouwtjesmug zuigt een bloedvat aan maar prikt er niet direkt in waardoor een clustertje urticariële bulten rondom de insteekopening ontstaat, veroorzaakt door vasodilaterende stoffen. Deze bloedmaaltijd is nodig voor ontwikkeling van de eitjes in de ovaria, zodat weer eitjes in het water gelegd kunnen worden. De naam steekmug past dus eigenlijk alleen op de wijfjes. Volwassen wijfjes van sommige soorten kunnen overwinteren op beschutte plaatsen.

'Muggebeten' zonder muggen treden op van juli tot begin oktober, op klei- en leemgronden in ons land: er is hier geen sprake van muggebeten maar van trombidiose door de steken van de larven van de oogstmijt (herfstmijt = grasluis). Deze larven zitten in kluitjes op het uiteinde van grassprietjes, springen over op de mens, verspreiden zich over de huid en zuigen weefselvocht op, vooral op plaatsen waar de kleding strak zit. Bij ongeveer 20% van de mensen ontwikkelt zich een prurigo-beeld met ernstige jeuk. Door krabben verwijder je direct de mijten, wat de diagnose bemoeilijkt.

Soorten muggen
Er zijn meer dan 600 soorten muggen. Er zijn er echter maar een paar soorten die steken en dan nog alleen maar de vrouwtjesmuggen. De bekendste Nederlandse kwelgeest is de ringpootmug, Culiseta annulata (hetzelfde als de Theobaldia annulata, een grote mug met witgeringde poten), maar ook vertegenwoordigers van het geslacht huismug (Culex pepiens), malariamug (Anopheles (het Griekse anoophelès betekend schadelijk), malaria in Nederland tot 1958) en de bos- en weidemug (Aedes nemorosus (het Griekse aèdès betekend onaangenaam), zeer hinderlijk en steekt ook overdag) maken het de huid van de recreant en de huisbewoner aardig lastig. De meeste soorten kunnen bovendien in kruipruimtes overwinteren, zodat men zelfs 's winters muggenbulten kan oplopen. Het Knijsje (Simuliidae) en de Kriebelmug (= Ceratopogonidae = knijten = knutjes): zeer kleine, 1-4 mm grote, bloedzuigende mugjes; kampeerders in Schotse merengebieden, Flevoland, gaan door horregaas heen, veroorzaken kriebelige jeuk die binnen een etmaal overgaat. Kriebelmugjes steken 's avonds of 's nachts, de larven leven in vuil water. Knijsjes steken juist overdag en leven alleen in schoon water; naarmate oppervlaktewater schoner wordt, zullen we dan ook meer last krijgen van knijsjes. De knijsjes kruipen ook onder kleding. Soms zie je in een wijk een aantal mensen met ernstig jeukende bultjes (prurigo) waarvan de oorzaak niet herkend wordt: knijsjes. De mugjes lijken te springen bij opstijgen en landen, waardoor ze verward worden met (vliegende) vlooien. Mannelijke wintermuggen vormen ijle zwermen dicht boven de grond, in het winterseizoen. De larven leven van plantaardig materiaal. "Zwarte vliegen" zijn ook muggen en wel Bibionidae. De larven leven van plantafval, maar soms ook wortels van jonge boompjes. De zandmug (Phlebotomus papatasii) is de vector voor Leishmaniasis. De motmug (Psychodidae) is een familie van kleine mugjes die door beharing van lichaam en vleugels veel aan kleine motjes doen denken. Hun larven leven in vuil water. Onschadelijk voor mensen zijn Paddestoelmuggen en Dansmuggen: ze vormen vaak reusachtige zwermen van mannetjesmuggen vooral bij boomgroepen en huizen.

Klachten:
De steek van een mug is zelf symptoomloos en wordt vaak niet opgemerkt. De hierop volgende reactie hangt af van de graad van gevoeligheid voor allergene polypeptiden in het speeksel van de mug: lokale pijnlijkheid, een jeukende kwaddel, een blaar tot verspreid over het lichaam heftig jeukende papuleuze urticaria. De reaktie kan enkele dagen aanhouden. De combinatie van vrij scherp begrensde grote lokale warme erythemateuze en oedemateuze reacties en koorts binnen enkele uren na de muggesteek wordt "Skeeter Syndrome" genoemd1 en kan verward worden met erysipelas. Systemische reakties worden slechts uiterst zelden veroorzaakt door stekende insekten. Multiple steken van muggen en muskieten kan een enkele dagen durende eruptie veroorzaken van gegeneraliseerde papels, lymfadenitis, koorts en leukocytose. Specifieke diagnostiek is door het ontbreken van een commercieel preparaat van de allergenen in het speeksel van het betreffende insekt niet mogelijk.

Therapie:
Lokale reactie: natte compressen, topicale corticosteroïden, orale antihistaminica, lokale anti-mug producten (drogisterij artikelen).

Preventieve maatregelen:
Deet (di-ethyl toluamide) en citronella-olie zijn de in Nederland gebruikelijke insektenwerende middelen of repellents. Deet (di-ethyl toluamide) is met name in een concentratie groter dan 75% effectief tegen muggen, vlooien en teken maar niet tegen stekende insekten (bijen, wespen). Het wordt gebruikt als grondstof in vele produkten (bv Autan). Het werkt alleen op opbrengplaats en dient elke 2 (tot 6) uur opgebracht. Deet kan gecombineerd worden met een polymeer waardoor het produkt beter op het huidoppervlak blijft zitten. De werking van deze middelen is vaak bescheiden, terwijl Deet bij veelvuldig en intensief gebruik gekoppeld is aan ernstige aandoeningen van het centraal zenuwstelsel; daarbij wordt het ook via de moedermelk uitgescheiden. Zowel citronella-olie als Deet kunnen chromosoomafwijkingen geven, het risico hierop is vooralsnog onbekend 75 tot 150 mg thiamine hydrochloride dagelijks gedurende de zomermaanden, of permethrine op de kleding. elektrische antimuggenstekers. De apparaten die bio-allethrin of d-allethrin bevatten zijn door het College voor de Toelating van Bestrijdingsmiddelen verboden (verdenking op neurotoxiciteit), wel toegestaan zijn die met citronella-olie. Ultrasoon geluid "Rook" Horren en klamboe's, nauw sluitende kleding. Voorzie vijvers van padden, salamanders en vissen (mn. stekelbaarsjes eten muggenlarven, goudvissen en andere karpersoorten niet). Voeg aan stilstaand water in kruipruimtes wat slaolie toe: de larven stikken dan. Overigens zorgt milieuvervuiling voor minder muggen, de larven van de uiterst venijnig stekende mugjes van de familie Simuliidae dienen zelfs als indicator voor schoon water!


Auteur(s):
dr. M.M.H. Meinardi. Dermatoloog, Maurits kliniek, Den Haag.