ACTINISCHE KERATOSEN |
|
WAT ZIJN ACTINISCHE KERATOSEN ?
Actinische keratosen (keratosis actinica) zijn
kleine, ruw aanvoelende plekjes op de huid, vaak
met een lichtbruine kleur. De bovenste laag van
de huid, de hoornlaag, is dikker ter plaatse,
daarom voelt het ruw aan. Die verdikking
ontstaat doordat de huidcellen niet normaal
uitgroeien, en de reden daarvoor is weer dat ze
beschadigd zijn door jarenlange blootstelling
aan teveel zon. Actinisch betekent: veroorzaakt
door zonlicht, en keratose is de term voor een
verhoornings-stoornis van de huid (Grieks: aktis
= straal ; keratose = verhoorning van de huid).
De kleur varieert van huidkleurig tot
lichtbruin. Deze huidafwijkingen ontstaan op de
aan zonlicht blootgestelde delen van het
lichaam, vooral in het gelaat en op de
handruggen.
Actinische keratosen worden
vooral op oudere leeftijd gezien, bij mensen die
veel buiten zijn geweest. Maar de laatste jaren
komt het ook steeds vaker voor op jongere
leeftijd. Dat komt doordat onze levens-stijl is
veranderd: we hebben steeds meer vakantie, zijn
dan graag buiten, zoeken de zon op
(zonvakanties, wintersport), gaan naar tropische
landen, vinden het fijn als we er gebruind
uitzien, sommigen gaan ook regelmatig onder de
zonnebank. Al deze blootstelling aan zonlicht
beschadigt de huid.
Wie lang in de
tropen heeft gewoond, een licht huidtype heeft,
of langdurig medicijnen heeft gebruikt die het
immuunsysteem onderdrukken, loopt meer risico op
het krijgen van actinische keratosen.
Actinische keratose komt vaak voor boven de 40
jaar, en het neemt toe met de leeftijd: bij de
helft van de 50-jarigen zijn ze te vinden, en in
de leeftijdsgroep 60-69 jarigen, met een licht
huidtype (blond haar en blauwe ogen), heeft 80%
actinische keratosen. Actinische keratosen zijn
het gevolg van (teveel) ultraviolette straling
en ze moeten beschouwd worden als mogelijke
voorstadia van huidkanker. Andere namen die
voor actinische keratosen gebruikt worden zijn:
keratosis actinica, dyskeratosis actinica,
keratosis solaris, en keratosis senilis. De
Engelse termen zijn actinic keratosis en
solar
keratosis.
HOE ONTSTAAN ACTINISCHE
KERATOSEN ?
Zonlicht of kunstmatig licht
heeft zowel positieve als negatieve kanten voor
de mens. Als goede eigenschap kan genoemd worden
de aanmaak van vitamine D in de huid. Door velen
wordt het zonnen ook als aangenaam ervaren. Het
heeft een goed effect op ons humeur en als we
een bruin kleurtje hebben dan voelen we ons
gezond. De zon heeft echter ook negatieve
kanten. Een voorbeeld van een direct schadelijk
effect is de zonverbranding (zonnebrand),
waarbij de huid rood en gezwollen wordt, en soms
blaren ontstaan. Onder de lange termijn effecten
van ultraviolette straling valt de vroegtijdige
veroudering van de huid (de huid wordt droog,
rimpelig, vlekkerig, bleekgeel tot bruin van
kleur en voelt leerachtig aan), en de
ontwikkeling van huidkanker en voorstadia
daarvan.
Actinische keratosen ontstaan
doordat het erfelijk materiaal (DNA) in de
huidcellen beschadigd is geraakt door langdurige
blootstelling van de huid aan zonlicht. Daardoor
kan de cel niet meer op een normale manier delen
en uitgroeien en ontstaat aan de oppervlakte van
de huid een abnormale verhoorning (keratose).
Het ontstaan van deze actinische keratosen is
afhankelijk van het huidtype en de totale
hoeveelheid ultraviolette straling die iemand in
de loop van het leven op de huid heeft gekregen.
Hoe blanker de huid, des te meer kans men heeft
op het ontwikkelen van deze huidafwijking.
WAT ZIJN DE VERSCHIJNSELEN ?
Voorkeursplaatsen zijn de handruggen, de
onderarmen, het gelaat en de schedelhuid. In het
begin is de huidafwijking beter te voelen (als
ruw plekje) dan te zien. Soms zijn ze licht
pijnlijk bij aanraking. De grootte kan wisselen
van enkele millimeters tot enkele centimeters.
Vaak zijn er meerdere plekjes aanwezig en zijn
er aan de huid andere tekenen van langdurige
zonlichtblootstelling te zien, zoals vlekkige
verkleuringen, rimpels en dunner worden van de
huid.
|
|
|
keratosis actinica |
keratosis actinica |
keratosis actina |
|
|
|
keratosis actinica |
keratosis actinica |
keratosis actina |
HOE WORDT DE DIAGNOSE GESTELD ?
Meestal kan de diagnose met het blote oog
gesteld worden. Bij twijfel over de diagnose, of
als de afwijking onrustig is (bijvoorbeeld door
de aanwezigheid van roodheid, niet genezende
wondjes, overmatige hoornvorming, of toename van
de grootte), kan er door middel van het nemen
van een klein huidmonster (biopt)
nader onderzoek worden gedaan, om de diagnose
met meer zekerheid te kunnen stellen.
WAT IS DE BEHANDELING ?
Behandeling van
actinische keratosen is noodzakelijk, omdat er
een kans bestaat dat de afwijkingen overgaan in
een vorm van huidkanker. Actinische keratosen
kunnen op verschillende manieren behandeld
worden door:
- |
Oppervlakkige
bevriezing met vloeibare stikstof. Dit is de
eerste keus. Tijdens de bevriezing geeft dit een
pijnlijk, tintelend gevoel, dat daarna wegtrekt.
Zonodig kan men een pijnstiller gebruiken
(paracetamol). Direct na het vriezen ontstaat er
roodheid of zwelling, later kan er een blaar
ontstaan. Eventueel mag die worden doorgeprikt.
De plekken genezen uiteindelijk (meestal binnen
2 weken) als een oppervlakkige schaafwond. Er
hoeft geen pleister op, drogen aan de lucht
werkt het beste. De abnormaal verhoornende huid
wordt verwijderd door het vriezen, en vervolgens
geleidelijk vervangen vanuit de randen en de
diepte door weer normaal uitgroeiende huid.
|
- |
Curettage (het onder lokale verdoving
wegschrapen van de plekken met een scherpe
lepel), gevolgd door elektrocoagulatie
(wegbranden van het weefsel, en dichtschroeien
van de bloedvaten). |
- |
Verwijdering door
chemische peeling. Hierbij worden zuren
aangebracht op de huid die een oppervlakkige
etsing veroorzaken. |
- |
Chirurgisch
verwijderen. Soms is het noodzakelijk de hele
afwijking eruit te snijden. Dit gebeurt veelal
poliklinisch onder plaatselijke verdoving. |
- |
Zelfbehandeling met een celgroeiremmende crème
(Efudix, 5% 5-fluorouracil) kan ook worden
toegepast, met name als het om grote
huidoppervlakken gaat. Deze crème moet 1-2 keer
per dag dun worden aangebracht, op het gehele
door zon beschadigde gebied. Vervolgens ontstaat
precies op de plekken waar de actinische
keratosen zitten een irritatie reactie. Op die
plaatsen gaat de huid uiteindelijk ook kapot, er
ontstaat een oppervlakkige wond. Het is de
bedoeling om vervolgens nog 3 dagen door te
gaan, en dan te stoppen. In totaal duurt de
behandeling 2-4 weken, gemiddeld 3. Daarna
geneest de huid zonder littekenvorming en
blijven de actinische keratosen vaak lange tijd
weg. Ook kleine nieuwe plekken, die met het
blote oog nog niet zichtbaar waren, worden met
deze behandeling verwijderd. Omdat het een
celgroeiremmend middel is, moet men contact met
slijmvliezen en ogen voorkomen, en na gebruik
goed de handen wassen. Zwangeren mogen het niet
gebruiken. Het maximale oppervlak dat per keer
mag worden behandeld is 500 vierkante cm (circa
23 x 23 cm). Zie verder de
folder over Efudix |
- |
Laserbehandeling. Een nieuwe vorm
van behandeling, met name bij uitgebreide
afwijkingen, is behandeling met laser. Hierbij
wordt de bovenste huidlaag als het ware
verdampt.Het is wel belangrijk dat dit
voorzichtig en met speciale lasers gebeurt,
waarmee zeer oppervlakkig gewerkt kan worden,
anders ontstaat er littekenvorming. Geschikte
lasers zijn onder andere de silk touch
CO2-lasers. |
- |
Aldara
(imiquimod) is een crème, oorspronkelijk bedoeld
voor de behandeling van genitale wratten. Het
middel werkt ook bij actinische keratosen. Deze
behandeling wordt 3 keer per week toegepast
gedurende enkele weken. Aldara kan huidirritatie
veroorzaken. |
- |
Photodynamische therapie
bestaat uit het aanbrengen van een crème met een
speciale chemische verbinding (meestal
aminolevuline zuur) die op zich zelf geen schade
veroorzaakt, maar na belichting met krachtig
licht wel. De stof wordt aangebracht op de
actinische keratosen, en vooral opgenomen in
delende cellen. Daarna wordt het gebied belicht
met een speciale lamp, waarbij alleen de
afwijkende cellen, die de lichtgevoelige stof
hebben opgenomen, worden gedood.De behandeling
kan pijnlijk zijn. |
- |
Tretinoïne crème
(vitamine A zuur) kan verouderingsverschijnselen
van de huid enigszins tegengaan en heeft ook
enig effect op actinische keratosen. De crème
werkt echter langzaam en moet langdurig
dagelijks worden toegepast. |
- |
Solaraze
gel (3% diclofenac) is ook een nieuw product, op
dit moment in de Verenigde staten geregistreerd
voor actinische keratosen. |
WAT KUNT U ZELF HIERNA NOG DOEN ?
Het is
belangrijk om verdere beschadiging van de huid
door ultraviolette straling zoveel mogelijk te
voorkomen. Het is niet nodig om de zon totaal te
mijden, u moet er echter verstandig mee omgaan
en zorgen dat u niet teveel UVB schade oploopt.
Dit kan door minder lang in de zon te blijven,
beschermende kleding en een hoofddeksel te
dragen, het gebruik van de zonnebank te
beperken, en door de huid te beschermen met
anti-zonnebrandmiddelen met een hoge
beschermingsfactor. In Nederland is een factor
15 of hoger meestal voldoende, in zuidelijker
streken of bij veel zon een is een hogere factor
nodig (factor 30 of hoger). Uiteraard is ook uw
huidtype van belang bij het kiezen van de juiste
sterkte zonnebrandcrème. Tevens is het goed om
te onthouden dat een anti-zonnebrandcrème niet
bedoeld is om langer in de zon te blijven, maar
om, gedurende de tijd dat u in de zon bent, de
huid te beschermen.
Verder is het
raadzaam uw huid in de gaten te houden, en als
er nieuwe plekjes ontstaan deze door een arts te
laten controleren.
WAT ZIJN DE
VOORUITZICHTEN ?
Na verloop van jaren kan
er, zoals gezegd, in de actinische keratosen
huidkanker ontstaan. De vormen van huidkanker
die kunnen ontstaan zijn het
plaveiselcelcarcinoom en (minder vaak) het
basaalcelcarcinoom. De kans op het ontstaan van
huidkanker in een actinische keratose is niet
precies bekend. Vermoedelijk gaan elk jaar 0.25
tot 1% van de actinische keratosen over in een
plaveiselcelcarcinoom. Dat betekent dat voor
patiënten die zich niet laten behandelen het
risico op het ontstaan van huidkanker na vele
jaren toch kan oplopen tot rond de 10%. De
vormen van huidkanker die zich ontwikkelen uit
een keratosis actinica gedragen zich meestal
niet erg agressief, ze zijn goed te behandelen
en de kans op ingroei naar de diepte en
uitzaaiingen naar andere organen is klein.
De aanwezigheid van actinische keratosen moet
men beschouwen als een teken dat de huid
zonneschade heeft opgelopen in het leven. In een
zonbeschadigde huid kunnen vormen van huidkanker
ontstaan, niet alleen in de actinische
keratosen, maar ook in de overige aan zon bloot
gestelde huid. Het is daarom verstandig om de
huid regelmatig zelf te inspecteren en bij
nieuwe plekken een bezoek te brengen aan uw
huisarts of dermatoloog.
|