ATOPISCH ECZEEM |
|
WAT IS ATOPISCH ECZEEM ?
Eczeem is de
medische term voor een huid die rood is,
schilfert en jeukt. Atopisch eczeem is een
vorm van eczeem die voornamelijk optreedt op de
kinderleeftijd. Het eczeem begint meestal voor
het tweede levensjaar en wordt vooral gekenmerkt
door hevige jeuk. Als het eczeem op
zuigelingenleeftijd ontstaat, bestaat er een
grote kans dat het op latere leeftijd vanzelf
verdwijnt. Het eczeem kan echter ook chronisch
voortduren of later terugkomen.
De
internationale Engelse naam voor atopisch eczeem
is atopic dermatitis of
atopic eczema. In
Nederland wordt soms ook nog de term
constitutioneel eczeem gebruikt, en atopisch
eczeem bij baby's en zuigelingen wordt ook wel
dauwworm genoemd.
Kinderen met atopisch
eczeem hebben een aanleg om allerlei allergieën
te ontwikkelen, bij voorbeeld voor huisstof, of
graspollen, of kattenharen, etcetera. Deze
aanleg is erfelijk en wordt atopie genoemd, en
iemand die de neiging heeft om allergisch te
reageren op van alles wordt atopisch genoemd.
Wie atopisch is, kan in de loop van het leven
last krijgen van allerlei klachten die daar
bijhoren, zoals atopisch eczeem, hooikoorts, of
astma.
|
|
|
atopisch
eczeem |
atopisch
eczeem |
atopisch eczeem knieholten |
HOE ONTSTAAT ATOPISCH ECZEEM ?
De precieze oorzaak van atopisch eczeem is
onbekend. Meerdere factoren spelen een rol,
zoals een erfelijke aanleg, en de invloed van
allergische en niet-allergische factoren uit de
omgeving. Bij mensen met atopisch eczeem is het
bovenste laagje van de huid mogelijk anders van
samenstelling waardoor de bescherming tegen
uitdroging en tegen het binnendringen van
allerlei stoffen of bacteriën minder goed is.
Door deze gestoorde barrièrefunctie houdt de
huid onvoldoende vocht vast, waardoor een droge
huid ontstaat. De droge huid is kenmerkend voor
atopisch eczeem en wordt beschouwd als een
belangrijke oorzakelijke factor.
|
|
droge huid bij atopie |
droge huid bij atopie |
Bij atopisch eczeem speelt
een erfelijke aanleg een rol: in de familie komt
ook vaak eczeem voor, of andere atopische
aandoeningen zoals astma, hooikoorts en andere
allergieën.
De rol van allergische
factoren is meestal niet duidelijk. Een groot
deel van de patiënten met atopisch eczeem is
allergisch voor allerlei stoffen in de omgeving.
Dat kunnen stoffen zijn die met de ademhaling
het lichaam binnenkomen, de zogenoemde
inhalatieallergenen, zoals huisstofmijt,
stuifmeel van grassen en bomen en huidschilfers
van honden en katten. Het kunnen ook stoffen
zijn die met het voedsel het lichaam
binnenkomen, zoals koemelk, kippeneiwit, vis,
pinda en noten.
Door middel van
bloedonderzoek of door middel van een huidtest
(intracutane allergie test) kan worden
vastgesteld of deze allergieën aanwezig zijn.
Met bloedonderzoek kan men zien of er
antistoffen zijn gevormd tegen huisstof of
andere allergenen. Deze antistoffen zijn van het
IgE type. In het bloed kan de totale hoeveelheid
IgE antistoffen worden bepaald. Bij atopische
patiënten is het totaal IgE meestal verhoogd,
vanaf ongeveer 3-jarige leeftijd. Ook worden er
vaak antistoffen gevonden tegen allerlei
inhalatieallergenen of voedselallergenen.
Het is niet duidelijk of de aanwezigheid van
deze allergieën van belang zijn voor het
atopisch eczeem: het eczeem wordt er niet door
veroorzaakt, en het gaat meestal ook niet beter
met het eczeem als de allergische factor wordt
weggenomen. Het verminderen van de hoeveelheid
huisstofmijt in de woning helpt bijvoorbeeld wel
bij astma, maar uit onderzoek bij grote groepen
patiënten is gebleken dat atopisch eczeem er
gemiddeld niet beter van wordt. Dat neemt niet
weg dat bij atopische klachten de woonomgeving
soms moet worden aangepakt: als er een kind
astmatisch wordt van een kat, cavia of hamster,
dan zal het dier uit de woning moeten
verdwijnen. Voedings allergieën kunnen wel
van invloed zijn op atopisch eczeem. Dit speelt
vrijwel alleen op zuigelingenleeftijd,
zuigelingen kunnen een voedselallergie hebben,
bijvoorbeeld een koemelkallergie, waardoor hun
atopisch eczeem verergert. Op oudere leeftijd,
vanaf een jaar of 3, neemt de invloed van
voeding op het eczeem snel af.
De huid
van mensen met atopisch eczeem is droog en raakt
daardoor gemakkelijk geïrriteerd door
niet-allergische factoren. Door frequent wassen
met zeep en andere ontvettende middelen wordt de
huid nog droger en neemt de jeuk toe. Hetzelfde
geldt voor langdurig douchen met heet water. In
de winter droogt de huid meer uit dan in de
zomer door een lagere luchtvochtigheid, vaak met
als gevolg een verergering van het eczeem. Bij
broeierige warmte en tijdens lichamelijke
inspanning kan daarentegen ook toename van jeuk
optreden als gevolg van zweten.
Het
dragen van kleding gemaakt van wol of ruwe
vezels kan de huid prikkelen en daardoor jeuk
veroorzaken. Het dragen van synthetische kleding
kan eveneens jeuk opwekken door een slechte
afvoer van de lichaamswarmte. De algemene
conditie van iemand met atopisch eczeem speelt
ook een belangrijke rol. Door lichamelijke
invloeden (ziekten, vermoeidheid) of door
psychische invloeden (emoties, stress) kan het
eczeem verergeren.
WAT ZIJN DE
VERSCHIJNSELEN ?
De verschijnselen van
atopisch eczeem zijn roodheid en schilfering van
de huid en het voorkomen van kleine bultjes. Ook
kunnen blaasjes ontstaan en kan vochtafscheiding
optreden. De gehele huid is droog en kan ruw
aanvoelen. Omdat het eczeem altijd in meer
of mindere mate jeukt, zijn vaak krabwondjes
aanwezig. Als het eczeem langere tijd bestaat
treedt plaatselijk verruwing en verdikking van
de huid op.
Atopisch eczeem ontstaat
meestal in de eerste 6 levensmaanden, maar kan
in principe op iedere leeftijd beginnen. Het
eczeem kan gedurende een betrekkelijk korte tijd
aanwezig zijn, maar ook chronisch worden. Bij
sommige mensen verdwijnt het om vervolgens veel
later weer terug te keren.
Als atopisch
eczeem bij een baby ontstaat, wordt het ook wel
dauwworm genoemd. Dauwworm bevindt zich
voornamelijk in het gezicht en achter de oren,
op de behaarde hoofdhuid, op de romp en de armen
en benen. Het ontstaat meestal rond de derde
levensmaand. Op de peuterleeftijd bevindt het
constitutioneel eczeem zich vooral in de
huidplooien bij de gewrichten, zoals de
ellebogen, de knieën, de polsen en de enkels.
Ook in de hals en de nek blijft het eczeem vaak
bestaan. Na het 10e levensjaar zijn voornamelijk
de handen, de voeten en de buigzijden van de
ellebogen en knieën aangedaan. Bij een deel van
de volwassen patiënten is het eczeem met name
aanwezig in het gezicht (de oogleden, bovenlip),
de hals en de nek.
De huid van mensen
met atopisch eczeem is extra gevoelig voor
infecties met bacteriën en het herpes simplex
virus (de veroorzaker van koortslip). Bij
bacteriële infecties ontstaan puistjes, open
plekken en gelige korsten op de huid. Bij een
infectie met het herpes simplex virus ontstaan
vele blaasjes op het eczeem en kan koorts
optreden.
|
|
|
atopisch
eczeem |
atopisch
eczeem |
atopisch
eczeem |
HOE WORDT DE DIAGNOSE GESTELD ?
De diagnose wordt gesteld op grond van de
aanwezige huidafwijkingen en jeukklachten.
Bovendien kan informatie over het voorkomen van
eczeem, astma of allergieën in de familie
behulpzaam zijn bij het stellen van de
diagnose. Als er aanwijzingen zijn voor
acute allergische reacties is allergologisch
onderzoek wenselijk. Als er alleen sprake is
van atopisch eczeem, is het niet zinvol
allergologisch onderzoek te verrichten,
aangezien de uitslag van het onderzoek geen
gevolgen heeft voor het beloop en de behandeling
van het eczeem. Bij aanwezigheid van andere
uitingen van atopie kan het onderzoek wel van
belang zijn.
WAT IS DE BEHANDELING ?
Bij atopisch eczeem spelen vele factoren
een rol. Er kunnen spontane verbeteringen en
verergeringen optreden. Het is niet mogelijk
atopisch eczeem met geneesmiddelen definitief te
genezen. De behandeling is gericht op het
onderdrukken van de verschijnselen, waardoor de
klachten afnemen. De behandeling bestaat
voornamelijk uit uitwendige behandeling met
crèmes en zalven. Soms worden ook tabletten of
drankjes voorgeschreven. Bij zuigelingen, bij
wie een overgevoeligheid voor koemelk is
vastgesteld, kan hypoallergene voeding zinvol
zijn.
Uitwendige behandeling
(lokale behandeling)
Het is vanwege de
droge huid van groot belang dat het vochtgehalte
van de hoornlaag wordt verbeterd door het
aanbrengen van vette zalven of crèmes. Dit geldt
voor het gehele lichaam en niet alleen voor de
eczeemplekken.
Daarnaast wordt het
eczeem meestal behandeld met een corticosteroïd
bevattende zalf of crème. Corticosteroïden zijn
afgeleid van het natuurlijke hormoon cortisol.
Deze hormoonpreparaten bestaan in verschillende
sterkten (zie de folder “Corticosteroïden voor
de huid”). Bestaat er een gering of
matig-ernstig eczeem, dan is het gebruik van een
zwak tot matig-sterk werkend corticosteroïd
meestal voldoende. Is het eczeem ernstiger, dan
worden sterker werkende corticosteroïden
gegeven. De sterkte van de corticosteroïden kan
weer geleidelijk verminderd worden, zodra het
eczeem rustiger wordt. Het langdurige gebruik
van een klasse 1 of klasse 2 corticosteroïd (bij
kinderen beneden de twee jaar klasse 1) geeft
over het algemeen geen bijwerkingen. Dat geldt
ook voor corticosteroïden klasse 3 die niet
continu, maar slechts enkele dagen per week
worden gebruikt. Omdat het gezicht en de
lichaamsplooien wel gevoeliger zijn voor
bijwerkingen, worden hier bij voorkeur alleen
klasse 1 en 2 corticosteroïden gebruikt.
Therapie met teer wordt niet veel meer gebruikt,
omdat het vlekt en niet zo krachtig werkt als de
corticosteroïden. Soms wordt het nog in
dagbehandelingscentra gebruikt, als alternatief
voor de behandeling met corticosteroïden.
Patiënten met een matig of ernstig eczeem
reageren doorgaans ook goed op ultraviolet
licht. Dit kan bij volwassenen een goede
aanvulling zijn op de behandeling met
corticosteroïd zalven.
Indien er
bezwaren zijn tegen het gebruik van
corticosteroïden kunnen pimecrolimus crème
(Elidel) of tacrolimus zalf (Protopic) worden
toegepast. Deze geneesmiddelen bevatten geen
hormoonpreparaten en veroorzaken daarom niet de
bijwerkingen van corticosteroïden, zoals
verdunning van de huid. Pimecrolimus is geschikt
voor de behandeling van licht tot matig eczeem
en tacrolimus voor de behandeling van
matig-ernstig eczeem. Deze middelen zijn niet
krachtig genoeg om ernstig eczeem te behandelen.
Pimecrolimus crème en tacrolimus zalf kunnen
aanvankelijk een branderig gevoel veroorzaken,
maar dat verdwijnt meestal als de behandeling
wordt voortgezet.
Bij infecties met
bacteriën of schimmels kan men antibacteriële
en/of antischimmelmiddelen in een crème of zalf
toepassen. Als sprake is van een uitgebreide
bacteriële infectie, gaat de voorkeur uit naar
een kuur met een antibioticum.
Inwendige behandeling (systemische behandeling)
Indien er sprake is van een ernstig
constitutioneel eczeem, dat niet verbetert door
het gebruik van corticosteroïden in zalven of
crèmes, dan kan een systemische behandeling
worden voorgeschreven. Bijvoorbeeld een
kortdurende kuur van prednison tabletten, of een
kuur van enkele maanden ciclosporine. Beide
middelen onderdrukken het afweersysteem. Een
kortdurende kuur met prednison is meestal
effectief en geeft vrijwel nooit ernstige
bijwerkingen.Ciclosporine geeft bij ongeveer
85% van de patiënten met een ernstig eczeem een
goed resultaat. Het kan echter bijwerkingen
veroorzaken en daarom is een nauwgezette
controle nodig van het bloed en de bloeddruk.
Als het eczeem niet reageert op ciclosporine,
kan behandeling worden overwogen met andere
middelen zoals azathioprine, mycofenolaat
mofetyl of methotrexaat. Hierbij is het nodig
dat regelmatig laboratoriumonderzoek wordt
uitgevoerd. Voor ernstig atopisch eczeem zijn ook nieuwe, dure geneesmiddelen op de markt gekomen zoals dupilumab.
Indien het eczeem uitgebreid
geïnfecteerd raakt met bacteriën, kan een
antibioticumkuur noodzakelijk zijn.
Daarnaast worden bij atopisch eczeem ook
regelmatig antihistaminica voorgeschreven,
vooral bij slapeloosheid door nachtelijke jeuk.
Vooral de oudere antihistaminica, met als
bijwerking slaperigheid, zijn hiervoor geschikt.
Het is niet duidelijk of het eczeem zelf
verbetert door antihistaminica, maar ze kunnen
wel een gunstig effect hebben op de jeuk, op de
nachtrust, en op andere bijkomende atopische
klachten, bijvoorbeeld hooikoorts.
WAT KUNT U ZELF NOG DOEN ?
Houdt de huid
goed vet. Was de huid niet met veel zeep en
vooral niet met bad- of doucheschuim. Daardoor
droogt de huid namelijk nog meer uit. Wél is het
verstandig bad- of doucheolie te gebruiken en de
huid in te smeren met een vette crème of zalf.
Het is van belang op het materiaal van de
kleding te letten. Wollen kleding geeft snel
jeuk. Textiel met een ruwe vezel eveneens en
wordt daarom afgeraden. Katoenen kleding wordt
goed verdragen en heeft daarom de voorkeur.
Afsluitende nylon kleding wordt afgeraden.
Van huisstofmijtwerende matrashoezen is niet
aangetoond dat ze een gunstig effect hebben op
het eczeem.
Bij inspanning en
transpiratie ontstaat snel jeuk. Na lichamelijke
inspanning, bijvoorbeeld sporten, is direct en
kortstondig douchen aan te bevelen. Een te hoge
temperatuur binnenshuis, of buitenshuis in de
zon, veroorzaakt eveneens jeuk. Zonnebaden hoeft
op zich niet nadelig te werken, als er maar
afkoeling (wind) bij aanwezig is. Er bestaat
geen bezwaar tegen zwemmen. Na het zwemmen doet
men er goed aan te douchen en zich met een vette
crème of zalf in te smeren. Een vakantie aan zee
doet soms wonderen. De combinatie van
ontspanning, zee en zonlicht op de onbedekte
huid kan een gunstig effect hebben.
Het
stuk krabben van de huid vindt vooral ‘s nachts
plaats. Dit kan worden beperkt door de nagels
goed kort te houden en eventueel
verbandhandschoenen te dragen.
Bij
arbeidsomstandigheden, waarbij de handen veel in
contact komen met vloeistoffen of irriterende
stoffen, kan het eczeem verergeren. Hierbij is
het belangrijk geschikte handschoenen te dragen.
Zo nodig kan de bedrijfsarts om advies worden
gevraagd.
Wanneer iemand een huidziekte
heeft zoals atopisch eczeem, ontstaat soms de
gedachte dat sprake is van een besmettelijke
ziekte. Atopisch eczeem is echter niet
besmettelijk.Om dit duidelijk te maken aan
familieleden en andere mensen in de omgeving kan
het nuttig zijn hen informatie te verschaffen
over de aard van deze aandoening.
Het is
bekend dat stressfactoren het eczeem nadelig
kunnen beïnvloeden. Ergernis en emotionele
gebeurtenissen zijn belangrijke factoren,
waardoor de jeuk en het eczeem verergeren.
Andersom kunnen ernstigere vormen van atopisch
eczeem tot psychische klachten leiden en heeft
het eczeem een duidelijk negatief effect op de
kwaliteit van leven. Het is verstandig hulp te
vragen indien er psychische problemen zijn. In
sommige gevallen is de hulp van een psycholoog
of andere psychosociale hulpverlener aan te
bevelen. Ook is het mogelijk te proberen met
gedragstherapie het krabgedrag te verminderen.
WAT ZIJN DE VOORUITZICHTEN ?
Het beloop van atopisch eczeem kan sterk
variëren. Bij veel kinderen verdwijnt het eczeem
na het tweede jaar, bij anderen zal de
intensiteit afnemen in de lagereschooltijd. Soms
is het eczeem jarenlang verdwenen om (tijdelijk)
weer op te spelen op jongvolwassen leeftijd. Ook
kan het eczeem blijven bestaan tot op volwassen
leeftijd en pas afnemen na het 40ste tot 50ste
jaar. Maar ook het tegenovergestelde komt voor,
namelijk dat eczeem op de volwassen leeftijd
ontstaat. Een deel van de jonge kinderen met
eczeem krijgt astma. Welke kinderen dat zullen
zijn is niet te voorspellen, maar het lijkt erop
dat kinderen met een ernstig eczeem hier meer
kans op hebben. Ook is er een verhoogde kans op
het krijgen van hooikoorts. Dit treedt meestal
pas wat later op. Het is verstandig om klachten
die wijzen op astma of hooikoorts vroegtijdig te
melden aan de arts.
|