ERYSIPELAS (WONDROOS, BELROOS) |
|
WAT IS ERYSIPELAS ?
Erysipelas is een
infectie van de huid door bacteriën met als
belangrijkste kenmerk dat de huid felrood en
warm is. De infectie gaat ook gepaard met koorts
en soms met misselijkheid. De bacteriën dringen
vaak de huid in via een wond (dat kan ook een
heel klein wondje of oppervlakkige beschadiging
zijn), daarom wordt het ook wel wondroos
genoemd. De term roos slaat op de felrode kleur.
|
|
|
erysipelas |
erysipelas |
erysipelas |
WAARDOOR WORDT
ERYSIPELAS VEROORZAAKT ?
Erysipelas
wordt meestal veroorzaakt door bacteriën die
streptokokken heten. Deze bacterie staat ook
bekend onder de namen Streptococcus pyogenes,
Streptococcus hemolyticus,
beta-hemolytische
streptokok, groep A streptokokken, en
'vleesetende streptokok'. Deze streptokok is
berucht omdat hij forse schade kan aanrichten,
niet alleen erysipelas maar ook andere klachten
zoals een uitslag over het hele lichaam
(roodvonk), beschadiging van de huid en diepere
weefsels, en schade aan de nieren of andere
interne organen. Behalve door streptokokken kan
een erysipelas soms ook door andere bacteriën
worden veroorzaakt zoals stafylokokken.
WAT IS HET VERSCHIL TUSSEN ERYSIPELAS EN
CELLULITIS ?
Het onderscheid tussen die
twee begrippen is niet zo duidelijk, en in
sommige landen worden deze namen ook door elkaar
gebruikt. Meestal wordt met erysipelas bedoeld
een infectie van de oppervlakkige huidlagen,
gekenmerkt door een felrode kleur, scherpe
begrenzing, snelle uitbreiding, en koorts. Dit
is dan de klassieke erysipelas of wondroos die
meestal door de streptokok wordt veroorzaakt en
soms door een stafylokok. Met cellulitis wordt
bedoeld een infectie van de huid inclusief
diepere huidlagen, waarbij de buitenkant niet
altijd zo fel rood hoeft te zijn, en waarbij in
de diepte forse beschadigingen kunnen worden
aangericht door de bacteriën. Een cellulitis kan
ook door streptokokken worden veroorzaakt, maar
ook door stafylokokken en door heel veel andere
bacteriën, soms meerdere tegelijk. De klassieke
erysipelas veroorzaakt door streptokokken is een
ernstige infectie die direct met antibiotica
moet worden bestreden. Gelukkig is de streptokok
heel gevoelig voor eenvoudige antibiotica zoals
penicilline. Bij een cellulitis is er een
infectie in de diepe huidlagen gaande, het is
niet goed vast te stellen hoe ernstig de
infectie is, en welke bacteriën het veroorzaken,
en daarom moeten er vaak zware antibiotica op
los worden gelaten, vaak per infuus, soms
combinaties van antibiotica om er zeker van te
zijn dat alle (onbekende) bacteriën er op
reageren.
De naam cellulitis wordt soms
ook gebruikt voor 'sinaasappelhuid' (andere
naam: 'cellulite') van de bovenbenen en de
billen, dit is heel wat anders, een cosmetisch
probleem veroorzaakt door vetophopingen in de
huid (zie onder
cellulite).
WIE KAN HET KRIJGEN
?
Iedereen kan het krijgen, de
bacteriën die het veroorzaken, streptokokken en
stafylococcen zitten overal. De streptokok
grijpt vooral zijn kans als er ergens een
huidbeschadiging is waardoor de bacterie kan
binnen dringen. Dat kan zijn: een wond, groot of
klein, een beschadiging van de huid door krabben
of door eczeem, een scheurtje in de huid,
kloofjes tussen de tenen veroorzaakt door
voetschimmel, kloofjes achter het oor, infecties
in de gehoorgang, steenpuisten, insectensteken,
blaren, eigenlijk elke huidbeschadiging door wat
voor oorzaak dan ook. Daarom moet er bij elke
patiënt goed gezocht worden naar de plek waar de
bacterie naar binnen is gedrongen (de 'porte
d'entree' genoemd), en er moeten ook maatregelen
worden genomen om er voor te zorgen dat de huid
weer intact wordt. Sommige patiënten zijn er
erg bevattelijk voor en krijgen steeds weer
opnieuw wondroos (erysipelas).
HOE
ZIET HET ER UIT ?
Erysipelas zit meestal
aan de benen, meestal aan 1 been tegelijk omdat
het zich vanuit 1 plek verspreid. Het kan ook op
een arm zitten, of in het gezicht, of elders op
het lichaam (romp, buik, billen). In het
klassieke geval begint het rond een wondje, of
vanuit een kloofje tussen de tenen of een andere
huidbeschadiging. De huid daar omheen wordt
felrood, warm, en een beetje gezwollen. De
roodheid breidt zich steeds meer uit. Er
ontstaat koorts en er kunnen algemene
ziekteverschijnselen zijn, zoals misselijkheid
of je niet lekker voelen.
Op dat moment
wordt meestal ingegrepen door de huisarts, die
schrijft antibiotica voor en de infectie
verdwijnt weer. Maar soms krijgt de bacterie de
kans om zich te verspreiden en ontstaan er meer
problemen. Hieronder volgt een opsomming van
verschillende problemen (complicaties) die de
streptokok kan veroorzaken:
blaren
(erysipelas bullosa) Streptokokken kunnen
blaren veroorzaken. In een gebied met roodheid
ontstaan grote blaren gevuld met helder, gelig
of wittig vocht. Dit heet erysipelas bullosa.
Stafylokokken kunnen ook blaren veroorzaken, dit
wordt ook wel impetigo genoemd of impetigo
bullosa.
|
|
erysipelas bullosa |
erysipelas bullosa |
kleine gaatjes of zweertjes in de
huid (ecthyma) Bij een streptokokkeninfectie
kunnen wonden ontstaan in de huid. Als er
kleine, diepe ronde wondjes ontstaan, dan wordt
dit ecthyma genoemd. Ecthyma is de medische term
voor een zweer van de huid, veroorzaakt door de
streptokok.
grote zweren en wonden
(ulcus cruris ten gevolge van streptokokken
infectie) De streptokok kan schade aan het
weefsel veroorzaken, zowel aan de oppervlakte
als in de diepte. De huid, of de vetlaag onder
de huid kan erdoor kapotgaan. Er ontstaat dan
een diepe wond (een zweer, ook wel een ulcus
genoemd) in het gebied wat eerst rood geweest
is. Soms wordt dit voorafgegaan door een blaar.
In het begin van de infectie, als de huid
helemaal rood is, valt er nog niet goed te
voorspellen of de huid kapot zal gaan. Dit kan
ook pas na een week optreden, zelfs als de
infectie vanaf het begin goed is behandeld met
antibiotica. Patiënten met slechte bloedvaten
hebben meer kans op het ontstaan van wonden.
|
|
ecthyma (zweren) |
zweer door
streptokokken |
diepe
ontsteking tot op de fascie (necrotiserende
fasciitis) De streptokokken infectie kan de
hele huid en het onderhuidse vet aantasten. De
bacteriën kunnen ook nog dieper zitten, tot op
de fascie. De fascie is een laagje bindweefsel
dat rondom de spieren van het been zit. Ook de
fascie zelf kan beschadigd worden en afsterven.
Dit heet een necrotiserende fasciitis. Een
necrotiserende fasciitis is een ernstige en
diepe vorm van infectie, die snel bestreden moet
worden met hoge doseringen antibiotica via een
infuus. En het dode weefsel moet chirurgisch
worden verwijderd
ontsteking van de
spieren in de diepte van het been (loge
syndroom, compartiment syndroom)
De
streptokokkeninfectie kan ook door de fascie
heen de spieren infecteren. De spieren in het
onderbeen, en in de onderarmen, liggen binnen de
fascie. De fascie is een stevig bindweefselblad
dat als een koker rond de spieren zit. Als de
spieren geïnfecteerd worden, gaan ze opzwellen.
Maar ze hebben niet veel ruimte binnen de
fascie. Door de zwelling worden bloedvaten
afgeknepen en sterven spieren af. Dit wordt het
loge syndroom of compartiment syndroom genoemd.
De behandeling ervan is dat de chirurg de fascie
opensnijdt met een lange en diepe snee over de
hele zijkant van het onderbeen of de onderarm.
Dan hebben de spieren weer ruimte om uit te
zetten.
ontsteking van de lymfbanen
(lymfangitis) Vanuit een wondje, de porte
d'entree kunnen bacteriën zich ook via de
lymfbanen verspreiden naar omhoog. Dit heet een
lymfangitis. Er zijn dan pijnlijke rode strepen
te zien die vanaf het wondje omhoog lopen,
bijvoorbeeld richting de oksel of lies klieren.
En de patiënt heeft koorts en voelt zich niet
lekker.
|
|
lymphangitis |
lymphangitis |
Foto's: James Heilman en Akinerov - Wikimedia (Creative Commons License 3.0
/ 4.0).
beschadiging van de lymfevaten (lymfoedeem)
Na een doorgemaakte erysipelas kunnen de
lymfebanen beschadigd zijn. De lymfevaten voeren
overtollig vocht, eiwitten, en afbraakproducten
van ontstekingen af in de richting van de
lymfklieren. Het zijn minuscule en kwetsbare
vaatjes die makkelijk kapot kunnen gaan. Daarna
wordt overtollig vocht minder goed afgevoerd,
waardoor een been of een arm chronisch dik kan
blijven. Dit wordt lymfoedeem genoemd. Wie meer
dan een keer een erysipelas heeft gehad heeft
meer kans op het krijgen van lymfoedeem. Ook bij
dikke mensen ontstaat het eerder.
bloedvergiftiging (sepsis)
Als de bacteriën
in grote aantallen in de bloedbaan komen, dan
ontstaat er een bloedvergiftiging. Hierbij is er
vaak hoge koorts en de patiënten zijn erg ziek.
De bloeddruk kan dalen, en gevaarlijk laag
worden, waardoor patiënten in een shock kunnen
raken.
beschadiging van de nieren
(streptococcal glomerulonefritis)
De
streptokokken kunnen de nieren beschadigen.
Onder kinderen is een streptokokken infectie een
belangrijke oorzaak van nierziekten.
beschadiging van andere organen (multi-organ
failure) Bij zeer ernstige infectie met
bloedvergiftiging en shock kunnen vitale organen
beschadigd raken zoals het hart, de nieren, de
lever, en zelfs trombose in de hersenen en
hersenvliesontsteking is een mogelijke
complicatie.
huidreacties na een
doorgemaakte streptocokkeninfectie
Na een
streptokokkeninfectie kan men een aanval van
psoriasis krijgen, vaak allemaal kleine plekjes.
Dit heet
psoriasis guttata. Andere huidreacties zijn
roodvonk (uitslag over het lichaam),
vaatontsteking (vasculitis), galbulten
(urticaria) en een vervelling aan de
vingertoppen of handpalmen enkele weken na de
infectie.
|
|
|
psoriasis guttata |
psoriasis guttata |
vervelling |
HOE WORDT DE
DIAGNOSE GESTELD ?
De diagnose wordt
gesteld op het klinisch beeld, op hoe het er
uitziet. De felle roodheid, koorts,
misselijkheid, algemene ziekteverschijnselen.
Bij een dik rood en warm been is er meestal maar
1 andere aandoening die daar op kan lijken, en
dat is het trombose been. Door onderzoek in het
ziekenhuis (duplex onderzoek, bloedonderzoek) is
een trombosebeen vast te stellen. Als er een
wondje is kan men van die plek een kweek
afnemen. Maarhet is niet vaak zo dat de
bacterie die in de diepte zit nog uit dit wondje
te kweken valt. Men kan dus niet vertrouwen op
kweekuitslagen. Achteraf kan men soms nog met
bloedonderzoek vaststellen of er een
streptokokken infectie is geweest.
MOET ER WORDEN GEZWACHTELD ?
Er wordt
vaak geroepen dat er bij erysipelas gezwachteld
(drukverband aanleggen rond het been) moet
worden om het vocht te verwijderen uit het been,
en dat het daardoor sneller geneest. De laatste
jaren wordt er steeds meer systematisch
uitgezocht of er bewijs is voor de werkzaamheid
van medische behandelingen. Er blijkt geen
bewijs te bestaan dat zwachtelen bijdraagt aan
de genezing. Artsen met veel ervaring in de
behandeling van erysipelas (experts) waarschuwen
dat het bij ernstige erysipelas in de beginfase
beter is om nog niet te beginnen met zwachtelen.
Zwachtelen veroorzaakt druk, en dat kan vaatjes
dichtknijpen en ook wel eens averechts werken.
Het is veiliger om bij ernstige erysipelas in
het begin bedrust te geven, met het been hoog,
en eerst de infectie goed te bestrijden met
antibiotica in hoge dosering en/of via een
infuus, en pas na enkele dagen te beginnen met
zwachtelen of een elastische kous aan te meten.
Als de infectie onder controle is, en de
patiënt hersteld is en weer gaat lopen, dan kan
het aanleggen van een drukverband
(compressieverband, zwachtel) of het aanmeten
van een elastische kous wel helpen: het vocht
verdwijnt sneller, en het is comfortabeler voor
de patiënt om rond te lopen met een been waar
geen vocht meer in zit. Mogelijk voorkomt het
ook het ontstaan van lymfoedeem.
In alle
gevallen mag pas een zwachtel of elastische kous
worden gebruikt als het helemaal zeker is dat de
aanvoerende vaten (arteriën) goed zijn. Bij
patiënten met aderverkalking in de grote of
kleine vaten is de bloedvoorziening in het been
vaak al niet zo goed. Komt er dan een ernstige
infectie bij, zoals erysipelas, dan kan de
situatie verslechteren.
HOE WORDT
HET BEHANDELD ?
De behandeling bestaat
uit het voorschrijven van antibiotica. Bij de
klassieke erysipelas, veroorzaakt door
streptokokken kan dat een gewoon penicilline
zijn, bijvoorbeeld Broxyl (feneticilline). Als
het niet helemaal duidelijk is welke bacterie
het is, dan kan men een antibioticum gebruiken
dat ook tegen stafylokokken werkt, bijvoorbeeld
flucloxacilline of Augmentin
(amoxicilline/clavulaanzuur). Maar er zijn
talloze alternatieve antibiotica. Bij
penicilline allergie kan men bijvoorbeeld ook
middelen gebruiken zoals clindamycine,
erytromycine, azitromycine of claritromycine.
Bij milde infecties kan men tabletten slikken en
gewoon thuisblijven. De dosis moet wel hoog
genoeg zijn, en u moet de pillen liefst 10 dagen
lang innemen, soms zelfs langer. Bij ernstige
infecties is het beter om opgenomen te worden in
het ziekenhuis, voor bedrust en behandeling via
een infuus. U huisarts schat in wat het beste
is, en overlegt daarover zonodig met de
dermatoloog of met een andere specialist in het
ziekenhuis.
WAT ZIJN DE
VOORUITZICHTEN ?
Meestal gaat het goed
en geneest de infectie binnen enkele dagen
zonder problemen. Soms zijn er complicaties, de
problemen die hierboven allemaal zijn genoemd.
Uit de genoemde voorbeelden blijkt dat
erysipelas wel een serieuze aandoening is, die
goed moet worden behandeld. Het is belangrijk
dat u de antibiotica volgens voorschrift inneemt
en de kuur afmaakt. Ook als het goed behandeld
is kan er alsnog schade aan de huid of
onderhuids weefsel zijn ontstaan. Deze schade
kan ook pas na enkele dagen of weken zichtbaar
worden. De bacterie dan allang dood, maar de
wonden moeten nog genezen.
Soms is het
verstandig om als nabehandeling een steunkous te
dragen, om het vocht te bestrijden.
Er
zijn patiënten die niet 1 keer maar meerdere
keren achter elkaar wondroos krijgen
(recidiverende erysipelas). In dat geval kunt u
een onderhoudsbehandeling met antibiotica
krijgen. U moet dan 1 x per maand naar de
huisarts voor een penicilline injectie.
WAT KUNT U ZELF NOG DOEN ?
Zorg
ervoor dat u de huid gaaf houdt. Als er wondjes
zijn, dan moeten die genezen. Niet krabben aan
de huid en aan korstjes of wondjes. Als er een
kloofjes zitten tussen de tenen, veroorzaakt
door voetschimmel, dan moet dat worden
behandeld. Zit er eczeem met huidbeschadigingen
en krabeffecten, dan moet er een goede
anti-eczeem zalf worden gesmeerd. Houdt de
voeten goed schoon, droog de huid tussen de
tenen goed af, draag schone sokken. Als u
overgewicht hebt: probeer af te vallen. Bij
overgewicht kan een erysipelas veel heftiger
verlopen, meer schade aanrichten, en steeds weer
terugkomen.
|