|
HERPES |
 |
WAT IS HET ?
Herpes is een ziekte die
veroorzaakt wordt door het herpes simplex virus
(HSV). Dit is een van de meest voorkomende
virussen bij de mens en komt overal ter wereld
voor. Van het herpes simplex virus bestaan twee
typen: type 1, meestal verantwoordelijk voor
herpesinfecties van gelaat en lippen, type 2,
meestal de oorzaak van herpesinfecties rond de
geslachtsorganen. Beide virustypen kunnen in
principe elk gebied van huid en aangrenzende
slijmvliezen aantasten, zodat bijvoorbeeld ook
infecties met HSV type 1 'onder de gordel'
voorkomen.
HOE ONTSTAAT HET ?
Wanneer het lichaam wordt besmet met HSV spreken
we van een primaire infectie. Een primaire
HSV-infectie wordt meestal niet opgemerkt. De
infectie veroorzaakt slechts bij ongeveer tien
procent van de patiënten lichte verschijnselen.
Bij slechts één procent van de betrokkenen gaat
de infectie met meer verschijnselen gepaard. Het
virus dringt het lichaam binnen via het
slijmvlies of de huid. Het duurt in de regel
drie tot negen dagen voordat de verschijnselen
zich openbaren. Het virus vermenigvuldigt zich
in de geïnfecteerde huid of het geïnfecteerde
slijmvlies en verspreidt zich naar de
lymfeklieren in de buurt van de infectieplaats,
die daardoor tijdelijk groter en pijnlijk kunnen
worden. Op de infectieplaats ontstaat een
ontsteking waarbij vaak blaasjes ontstaan, die
in korte tijd troebele pusblaasjes worden en
tenslotte indrogen tot korstjes, die
uiteindelijk zonder littekenvorming afvallen. Op
de slijmvliezen gaan de blaasjes al zeer snel
stuk waardoor oppervlakkige zweertjes ontstaan,
die uiteindelijk zonder littekenvorming
verdwijnen. De meeste mensen worden al op jonge
leeftijd door het HSV besmet. Primaire
HSV-infecties zijn meestal minder ernstig bij
kinderen dan bij volwassenen. De ernst ervan
neemt toe met het ouder worden.
Het
meest voorkomende klinische beeld van een
primaire HSV-infectie is een ontsteking van
tandvlees, tong, wangslijmvlies en lippen. Deze
kan variëren van enkele slijmvlieszweertjes tot
een uitgebreide ontsteking van het
mondslijmvlies. Soms verspreidt de infectie zich
ook via het bloed naar de rest van het lichaam,
wat gepaard gaat met algehele
ziekteverschijnselen zoals koorts. Dit laatste
komt vooral voor bij patiënten met een gestoorde
afweer.
 |
 |
 |
| herpes
simplex labialis (HSV-1) |
herpes
simplex labialis (HSV-1) |
herpes
simplex labialis (HSV-1) |
Foto's: Metju12,
CDC Atlanta, en Ben Tillman - Wikimedia (Creative Commons License 1.0
/ 2.0).
Een
bijzonderheid bij een HSV-infectie is dat het
virus levenslang in het lichaam aanwezig blijft.
In een vroeg stadium van de primaire infectie
dringt het virus binnen in de plaatselijke
zenuwuiteinden en verplaatst zich via de
geïnfecteerde zenuwen naar de bij die zenuwen
behorende zenuwknoop. Daar blijft het virus in
een latente (slapende) vorm, levenslang
aanwezig. Het kan zich daar op ieder moment
opnieuw vermenigvuldigen en eventueel
ziekteverschijnselen veroorzaken.
HOE VINDT BESMETTING PLAATS ?
Het virus
heeft buiten het menselijk lichaam slechts een
korte levensduur. Besmetting vindt voornamelijk
plaats door direct contact met het virus.
Besmetting is mogelijk via rechtstreeks huid- of
slijmvliescontact (zoenen, seksueel contact),
maar soms ook via bepaalde gebruiksvoorwerpen.
Ook door aanraking met de vingers van de
herpesuitslag (koortsblaasjes, herpeszweertjes
of met korstjes bedekte ingedroogde blaasjes)
kan het virus worden overgebracht. De
mogelijkheid bestaat dat daardoor de
herpesinfectie ook op een andere plaats van het
lichaam wordt overgebracht.
WAT
ZIJN DE VERSCHIJNSELEN ?
Hoewel herpes
meestal in het mondgebied of de genitaalstreek
optreedt, kan in principe elk huidgebied van het
lichaam worden geïnfecteerd.
Herpes
rond de lippen (koortsuitslag)
De meest
voorkomende vorm van herhaaldelijk optredende
(recidiverende) HSV-infectie is herpes rond de
lippen (ook wel koortsuitslag genoemd). Het
verloop van herpes labialis is vaak zeer mild,
maar soms zijn de aanvallen heftig en
veroorzaken ze een cosmetisch sterk ontsierend
beeld. Sommige patiënten hebben maandelijks
klachten, andere hebben maar enkele malen in hun
hele leven last van herpes.
Herpes
rond de geslachtsdelen en anus
Primaire
herpes rond de geslachtsdelen en de anus heeft
gewoonlijk een ernstiger verloop dan een
herhaalde herpesinfectie in deze gebieden,
hoewel het mogelijk is dat een primaire infectie
ook hier zonder verschijnselen verloopt.
Tijdens de primaire of initiële aanval van
herpes rond de geslachtsdelen is de
baarmoederhals bij de vrouwen en de plasbuis bij
de mannen vaker aangedaan dan bij herhaalde
infecties. Wanneer herpes rond de geslachtsdelen
en anus zich ook het eerst voordoet en de
klinische symptomen ernstig genoeg zijn, heeft
men te maken met een primaire infectie of met
een initiële aanval. Alleen bloedtests kunnen in
dit geval uitwijzen of al eerder een
herpesinfectie rond de geslachtsdelen of de anus
heeft plaatsgevonden.
Het is belangrijk te
weten dat tijdens de herpesaanvallen de
geslachtsdelen of de anus zeer besmettelijk
zijn, waardoor de infectie gemakkelijk kan
worden overgebracht bij seksueel contact. Het
herpesvirus kan nog worden afgescheiden wanneer
de patiënt geen verschijnselen meer van de
infectie heeft. Deze zonder verschijnselen
verlopende virusafscheiding treedt het meest
frequent op gedurende de eerste 3 maanden na een
primaire herpesinfectie, vooral wanneer het een
infectie met HSV type 2 betreft.
Herpes op andere gebieden van het lichaam
Herpes aan de vinger kan worden opgelopen door
zelfbesmetting vanuit een herpesinfectie elders
op het lichaam, of door direct contact met een
patiënt die een actieve herpes heeft. Deze vorm
van herpes wordt vooral opgelopen door doktoren,
verpleegsters en tandartsen. Herpes op de billen
komt geregeld voor.
Een veel voorkomende
voorbode bij een terugkerende infectie op deze
plaats is het optreden van pijn laag onder in de
rug en diep in het bekken één tot enkele dagen
voordat de huidafwijkingen optreden. Een
primaire herpes van de billen is ongewoon.
Intensief huidcontact tijdens sporten,
bijvoorbeeld worstelen of rugby, kan soms
aanleiding geven tot primaire herpes op voor
herpes ongewone plaatsen op het lichaam.
Herpes bij eczeem
Patiënten met
eczeem lopen bij een primaire of recidief
herpesinfectie kans op uitbreiding van de herpes
over de door eczeem aangedane huidgebieden,
waarbij ook de niet door het eczeem aangedane
huidgebieden betrokken kunnen worden.
Herpes van het oog
Bij infectie van het
oog met het herpes simplex virus is behalve het
bindvlies meestal ook het hoornvlies betrokken.
De symptomen zijn niet specifiek en kunnen
bestaan uit een geïrriteerd rood en tranend oog
waarbij er een gevoel bestaat alsof er een
vuiltje in het oog zit; licht wordt niet goed
verdragen en het zicht kan troebel zijn. Meestal
is er sprake van een oppervlakkige aantasting
van het hoornvlies, die bij oogheelkundig
onderzoek met een lamp is te zien. Soms ontstaat
door beschadiging van dieper in het hoornvlies
gelegen cellen een wondje, dat bij genezing door
de vorming van littekenweefsel aanleiding kan
geven tot blijvende beschadiging van het
hoornvlies.
Herpes bij pasgeborenen
Wanneer de moeder vlak voor of tijdens de
bevalling aan een actieve herpes-infectie rond
de geslachtsdelen lijdt, bestaat de kans dat het
kind tijdens de geboorte met het herpes-virus
wordt besmet en ziek wordt. Wanneer de moeder,
bekend met een steeds terugkerende herpes rond
de geslachtsdelen, het virus niet aantoonbaar
afscheidt, is het risico op besmetting voor het
kind te verwaarlozen. De meeste herpes-infecties
bij pasgeborenen ontstaan overigens pas in de
eerste levensweken doordat de baby dan in
contact komt met iemand die herpes heeft. Dat
kan dus ook de vader of een kraamverzorgster
zijn. Ongeveer de helft van de met HSV besmette
pasgeboren kinderen krijgt huidafwijkingen.
Daarnaast kunnen de ogen, de mond, de hersenen
en de inwendige organen door de infectie worden
aangedaan. Onbehandeld geeft een herpes-infectie
bij pasgeborenen vaak aanleiding tot blijvende
ernstige restafwijkingen of overlijden.
Herpes van de hersenen
In
uitzonderlijke gevallen, met name bij patiënten
met verminderde afweer breidt de HSV-infectie
zich uit naar de hersenen; dit kan zich in
principe voordoen bij iedere patiënt. In dertig
procent van de gevallen is sprake van een
primaire infectie, maar meestal betreft het
patiënten op met name middelbare leeftijd met
een herhaalde infectie. Herpes simplex
encephalitis is een snel en ernstig verlopend
ziektebeeld, dat gepaard kan gaan met hoofdpijn,
psychiatrische gedragsveranderingen,
slikklachten, epileptische aanvallen,
halfzijdige verlamming en coma. Het zal in een
groot aantal van de gevallen, zonder antivirale
behandeling, leiden tot de dood.
HOE WORDT DE DIAGNOSE GESTELD ?
De
diagnose van een HSV-infectie van huid en
slijmvlies wordt meestal op het klinische beeld
gesteld. In een groot aantal gevallen van herpes
rond de geslachtsdelen is het klinische beeld
echter niet duidelijk. Laboratoriumonderzoek kan
een, op grond van het klinische beeld, gestelde
diagnose ondersteunen of een herpesinfectie
aantonen. Microscopisch onderzoek van
schraapsels uit huid- of slijmvlieswondjes kan
een voor herpesinfectie kenmerkend beeld
opleveren. Ook kan een herpesinfectie van de
baarmoedermond, d.m.v. microscopisch onderzoek
van een uitstrijkje, worden aangetoond. De kweek
van het virus is de meest betrouwbare methode
voor het aantonen van een herpesvirus-infectie.
Door middel van bloedonderzoek kunnen
antilichamen tegen HSV worden aangetoond,
waarmee achteraf een besmetting kan worden
bevestigd.
WAT IS DE BESTE
BEHANDELING ?
Er is nog geen goede
behandeling voor herpes, in die zin dat het
virus gedood kan worden of dat een terugkerende
infectie kan worden voorkomen. Wel zijn er
medicijnen om de klachten en de gevolgen van de
infectie te verminderen. Ongecompliceerde
HSV-infecties behoeven in principe geen
behandeling. Voor de koortslip zijn er een
aantal antivirale crèmes verkrijgbaar bij de
drogisterij of apotheek. Omdat de werkzaamheid
van deze lokale crèmes tegenwoordig als gering
wordt beschouwd, zijn ze niet meer op recept
verkrijgbaar, en worden niet vergoed. Bij
ernstige infecties kunnen antivirale middelen in
tabletvorm worden voorgeschreven, zoals
valaciclovir (Zelitrex), famciclovir (Famvir) of
aciclovir. Dit heeft alleen zin indien
de geneesmiddelen vroegtijdig worden toegediend,
binnen 4-5 dagen na het eerste begin van de
klachten. Eventuele huidafwijkingen (blaasjes,
zweertjes) kunnen worden ingedroogd met
zinkolie. Soms zijn pijnstillers nodig
(paracetamol). Wanneer er sprake is van
regelmatig terugkerende HSV-infecties, dan kan
bij mensen met veel klachten gedurende langere
tijd een onderhoudsbehandeling met een
antiviraal middel gegeven worden, waarmee de
regelmatig terugkerende HSV-infecties, zowel in
aantal als in duur verminderen.
WAT
KAN MEN ZELF NOG DOEN ?
Hoe kan
zelfbesmetting worden voorkomen ?
Kom
nooit met de vingers aan herpes, dus pulk ook
niet aan korstjes. Wanneer een crème of zalf
wordt uitgestreken over herpes, gebruik dan bij
voorkeur een wattenstaafje. Wanneer u cosmetica
in het gelaat aanbrengt of verwijdert, vermijd
dan elk contact met de herpes. Gebruik geen
lipstick zolang er herpes op de lippen aanwezig
is. Vermijd bij wassen elk contact tussen herpes
en washandje of handdoek. Was na contact met
herpes onmiddellijk uw handen.
Hoe
kan besmetting naar anderen worden voorkomen ?
Wanneer u koortsuitslag aan de lippen
heeft, houd dan toiletartikelen, eet- en
drinkgerei strikt voor privégebruik; zorg ervoor
dat niemand anders ze gebruikt en was ze direct
na gebruik goed af. Vermijd rechtstreeks contact
met de lippen van anderen; vermijd bijvoorbeeld
zoenen. In het geval van herpes rond de
geslachtsdelen moet worden afgezien van seksueel
contact, totdat alle afwijkingen geheel zijn
genezen.
Voorkomen is beter dan genezen.
Herpes rond de geslachtsdelen is meestal geen
ernstige, maar wel een vervelende
geslachtsziekte. Het gebruik van een condoom
verkleint de kans om besmet te raken.
Hoe kan herpes bij pasgeborenen worden
voorkomen ?
Elke infectie bij een
pasgeborene kan ernstig verlopen, omdat het
afweermechanisme tegen bacteriën en virussen nog
niet volledig ontwikkeld is. De gevolgen van een
HSV-infectie bij een pasgeborene kunnen zeer
ernstig zijn. U mag dus in het geval van
koortsuitslag aan de lippen een pasgeborene niet
zoenen.
Het is van belang dat een zwangere
vrouw aan haar verloskundige of arts meldt of
zij of haar partner ooit herpes rond de
geslachtsdelen heeft gehad. Een bevalling met
behulp van een keizersnede kan nodig zijn om
herpes bij pasgeborenen te voorkomen. Mannen met
een terugkerende herpes rond de geslachtsdelen
moeten bij geslachtsverkeer met hun zwangere
partner gebruik maken van condooms.
WAT ZIJN DE VOORUITZICHTEN ?
Wie eenmaal
met het herpesvirus is besmet, draagt het virus
levenslang bij zich. De meeste mensen hebben
daar in het geheel geen last van. Bij sommigen
treedt af en toe reactivatie op. Bij een zeer
kleine groep gebeurt dat zo vaak en zo hevig dat
men daar echt last van heeft. Op den duur nemen
de aanvallen echter ook bij die mensen in ernst
en aantal af. Door verschillende prikkels,
waaronder koorts, zonlicht, menstruatie of
stress kan bij hen het virus opnieuw worden
geactiveerd, waarna het zich vanuit de
zenuwknoop via de zenuw naar al eerder besmette
huid of slijmvlies verplaatst. Hier kan dan een
voor HSV-infectie kenmerkende ontsteking
optreden.
|
