|
LYMFOEDEEM |
 |
WAT IS LYMFOEDEEM ?
Lymfoedeem is een
abnormale ophoping van lymfevocht in een
lichaamsdeel. Het ontstaat als de lymfevaten
niet in staat zijn dit vocht af te voeren. De
oorzaak hiervan is een beschadiging of
afwezigheid van lymfevaten en/of een te grote
productie van lymfevocht. Om lymfoedeem te
begrijpen is het goed te weten hoe het
lymfevaatstelsel werkt.
Slagaders voeren
bloed van het hart naar de weefsels en het
merendeel hiervan wordt via aders weer
teruggevoerd naar het hart. Een klein deel van
de bloedvloeistof (serum) treedt uit de kleinste
bloedvaten en komt als lymfevocht terecht in de
weefsels. Het lymfevocht wordt door de
lymfevaten teruggevoerd naar een grote ader
vlakbij het hart. De lymfevaten passeren hierbij
vele lymfeklieren. In de lymfeklieren zitten
veel witte bloedcellen, die eventuele
ziekteverwekkers (bacteriën, schimmels,
enzovoort) kunnen opruimen.
 |
 |
| lymfbanen |
lymfklieren oksel |
HOE ONTSTAAT LYMFOEDEEM ?
In
principe kan lymfoedeem ontstaan door elke
beschadiging van lymfevaten en lymfeklieren. Als
er dan ook nog extra veel lymfevocht wordt
aangemaakt, bijvoorbeeld door zware lichamelijke
inspanning, door invloeden van buitenaf
(bijvoorbeeld warm weer), of door een infectie,
dan wordt het helemaal moeilijk om dit af te
voeren. Er bestaan twee soorten lymfoedeem:
primair en secundair. Het maken van dit
onderscheid is belangrijk, omdat er soms
verschillen zijn in het behandelplan en de
toekomstverwachting.
Primair lymfoedeem
Soms kan lymfoedeem aangeboren zijn. Dit heet
primair lymfoedeem. Vanaf de geboorte zijn er
dan minder lymfevaten aanwezig of deze
functioneren minder goed dan normaal, waardoor
in de loop van het leven een zwelling kan
ontstaan. Dit gebeurt meestal in de benen en
soms ook in de armen. Er kan een erfelijke
aanleg bestaan voor primair lymfoedeem. Daardoor
kunnen in sommige families meerdere mensen last
hebben van lymfoedeem.
In de eerste jaren
wordt de zwelling vaak niet als lymfoedeem
herkend, omdat deze dan nog wisselend aanwezig
is. Toch is hier dan al wel sprake van beginnend
lymfoedeem, waarbij een behandeling wenselijk
is. Zonder behandeling zal de zwelling na enige
jaren niet meer verdwijnen en is het oedeem
permanent aanwezig.
Bij de lichte vormen
ontstaat het lymfoedeem pas tussen het 18e en
35ste levensjaar. Bij uitgebreidere vormen kan
dit ook vanaf jonge leeftijd aanwezig zijn.
Secundair lymfoedeem
Secundair lymfoedeem
komt vaker voor dan primair lymfoedeem.
Secundair lymfoedeem ontstaat door een
beschadiging van de lymfevaten of lymfeklieren.
Aan de armen kan dit bijvoorbeeld ontstaan na
verwijdering van okselklieren bij borstkanker of
een melanoom (kwaadaardige moedervlek, zie ook
de folder “Melanoom”). Lymfoedeem aan de benen
kan bijvoorbeeld ontstaan na een operatie
waarbij de lymfeklieren in de lies of buik zijn
verwijderd, of na bestraling in die gebieden.
Lymfoedeem in de benen kan ook veroorzaakt
worden door trombose in één van de diepe aderen
van het been, langdurig bestaande spataderen of
doorgemaakte infecties (wondroos, zie ook de
folder “Wondroos”). Ook na een ongeval of grote
operatie kan lymfoedeem ontstaan.
WAT ZIJN DE VERSCHIJNSELEN ?
De klachten
van lymfoedeem zijn onder andere: zwelling, een
vermoeid of zwaar gevoel, pijn, tintelingen,
beperkingen in de beweging, beperkingen in het
dagelijks functioneren, huidafwijkingen en
verhoogde kans op infecties (wondroos). De
huidafwijkingen bestaan aanvankelijk alleen uit
een bleke verdikking en smetplekken in plooien,
later kunnen wratachtige verhoorningen of
zweertjes met lekkend lymfevocht ontstaan. De
zwelling van de voorvoet, waardoor de huid vóór
de tenen niet meer in een plooi opgetild kan
worden, duidt vrijwel altijd op lymfoedeem van
het been.
 |
 |
 |
| lymfoedeem |
lymfoedeem |
lymfoedeem |
HOE WORDT DE DIAGNOSE
GESTELD ?
Bij alle vormen van zwelling
aan de benen, waarbij geen duidelijke oorzaak
aan het hart of de nieren aanwezig is, kan
lymfoedeem worden vermoed. Bij twijfel aan de
diagnose kan verwijzing plaatsvinden naar een
dermatoloog. Als het voor de dermatoloog niet
duidelijk is of er sprake is van lymfoedeem of
van een andersoortige zwelling, kan worden
besloten tot een speciale vorm van
lymfescintigrafie. Daarbij wordt een
radioactieve stof ingespoten tussen de tenen of
de vingers en krijgt de patiënt instructies om
bepaalde bewegingen uit te voeren. Omdat de stof
alleen via de lymfebanen en de lymfeklieren
verplaatst kan worden, kan men met een scanner
nagaan of - en hoe snel - het lymfestelsel werkt
en of er stoornissen zijn.
WAT IS
DE BEHANDELING VAN LYMFOEDEEM ?
Voor de
behandeling van lymfoedeem zijn er diverse
mogelijkheden. Belangrijk is dat er een
behandelplan wordt opgesteld, waarbij de diverse
behandelingen goed op elkaar zijn afgestemd. In
de eerste fase van de behandeling wordt actief
het vocht verdreven en wordt na iedere
behandeling een strak verband aangelegd om het
ontstaan van nieuw lymfoedeem te beperken.
Belangrijk is dat er in de onderhoudsfase een
goede controle is op de voortgang van de
behandeling, zodat het verkregen resultaat wordt
behouden.
Manuele lymfedrainage
Door
middel van speciale handgrepen en
massagetechnieken worden de lymfebanen
gestimuleerd om het vocht beter af te voeren.
Ambulante compressietherapie
Hierbij
wordt gebruikgemaakt van diverse soorten
verbanden, die volgens speciale technieken vrij
strak (dus met compressie) worden aangelegd. Ook
dit bevordert de afvoer van lymfe en voorkomt
nieuwe zwellingen. Ambulant betekent dat met de
verbanden gewoon kan worden gelopen.
Oefentherapie
Oefentherapie is erop gericht
om alle spieren te blijven gebruiken. Dat is
belangrijk, want de afvoer van bloed en lymfe
wordt bevorderd door spierbewegingen van armen
en benen.
Pressotherapie (lymfapress)
Pressotherapie wordt vooral toegepast als het
niet lukt om de zwelling weg te krijgen met
compressieve verbanden. Bij pressotherapie wordt
rond het been of de arm een luchtmanchet
aangelegd met veel aparte kamertjes, die met
tussenpozen kort achter elkaar wisselend worden
opgeblazen. Hierdoor wordt vocht uit een arm of
been weggemasseerd. Deze behandeling wordt
gewoonlijk één tot drie keer per week toegepast,
waarna het verband wordt aangelegd.
Vanzelfsprekend kan dit niet uitgevoerd worden
als de lymfevaten helemaal dicht zitten.
Elastische kousen
Als de zwellingen
grotendeels zijn verdreven, is het dragen van
een elastische kous noodzakelijk om het bereikte
resultaat te behouden. Bij lymfoedeem zijn
kousen met een naad (“vlakbrei”) effectiever dan
rondbreikousen en voor de drukklasse geldt ‘hoe
hoger (III of IV) hoe beter’. Het is belangrijk
om de therapeutische elastische kous altijd te
dragen vanaf het moment van opstaan tot het
moment van naar bed gaan. Tijdens een eventuele
middagrust hoeft de kous niet uitgetrokken te
worden, maar 's nachts moet zonder kous worden
geslapen. Door onregelmatig dragen van de kous
kan de omvang van een arm of been toenemen,
waardoor de kous niet meer past. Daardoor kunnen
er opnieuw klachten en verergering van het
lymfoedeem optreden. Het is altijd belangrijk om
te blijven bewegen.
Enkele adviezen over
elastische kousen
- Voorkom beschadiging van
de kousen door ze goed aan en uit te trekken.
- Vermijd contact tussen de kousen en vette
crèmes. Indien gewenst kan ‘s avonds de huid
worden ingevet, nadat de kousen zijn
uitgetrokken.
- Volg de wasvoorschriften
van de fabrikant.
- Een kous werkt alleen
goed als die een optimale pasvorm heeft. Laat de
kousen bij een nieuwe verstrekking altijd
opnieuw opmeten.
- De keuze van een type
therapeutische kous hangt af van de vorm van het
been of de arm en van de materialen waarvan de
kous is gemaakt. Bij lymfoedeem wordt om die
reden altijd gebruikgemaakt van een naadkous.
Naadloze kousen zijn meestal ongeschikt.
-
De levensduur van een kous is beperkt (maximaal
1 jaar). Laat altijd tijdig weer nieuwe kousen
aanmeten.
Chirurgische behandeling.
Vroeger werden operaties uitgevoerd, waarbij een
lymfevat aan een bloedvat werd aangesloten
(“lymfeshunt”). Onderzoek heeft aangetoond dat
deze techniek helaas niet werkt.
Als de
zwelling vooral wordt veroorzaakt door bind- en
vetweefsel kan een speciale wegsnij-operatie
worden toegepast. Deze behandeling moet bij
voorkeur plaatsvinden in een gespecialiseerd
centrum, waar dermatologen en chirurgen nauw
samenwerken en ruime ervaring op dit gebied
bestaat.
WAAR MOET IK OP LETTEN ALS
IK LYMFOEDEEM HEB ?
Wondjes
Ieder
wondje is een open deur voor bacteriën en kan
leiden tot infectie, met het risico op
verslechtering van lymfoedeem. Wondjes moeten
dus zoveel mogelijk voorkomen worden.
De
volgende adviezen kunnen hierbij helpen:
-
draag handschoenen bij vuil huishoudelijk werk
en tuinieren;
- loop nooit op blote voeten
(thuis ook niet), maar draag altijd schoeisel of
badslippers;
- probeer insectenbeten te
voorkomen, krab ze niet open;
- zorg voor
een goede huid- en nagelverzorging;
- vet de
huid regelmatig in; dat voorkomt een ruwe, droge
huid en kloofjes (kloofjes vormen een toegang
voor bacteriën);
- behandel een
schimmelinfectie aan de voeten zo snel mogelijk,
want dit kan ook een toegang zijn voor
bacteriën;
- gebruik bij het ontharen een
crème, in plaats van een scheermesje;
- wees
voorzichtig met prikken, snijden en branden;
- neem bij kneuzingen, verstuikingen of
ontstekingen in het aangedane lichaamsdeel
contact op met een arts;
- als er toch een
wondje is ontstaan, ontsmet dit dan met een
desinfecterend middel en doe er een pleister op;
- laat geen bloed afnemen aan de aangedane
zijde; hetzelfde geldt voor het inbrengen van
een infuus, het geven van een injectie, het
verrichten van een vingerprik, het meten van de
bloeddruk, het uitvoeren van acupunctuur,
enzovoort.
Nagelverzorging
Te lange,
te korte of slecht geknipte nagels kunnen
verwondingen en infecties veroorzaken. Gebruik
nooit puntige scharen, kniptangen of metalen
vijlen. Met deze voorwerpen kunt u wondjes
veroorzaken. Knip de nagels met een schaar met
een ronde punt. Knip nagels van de tenen recht,
maar rond de hoeken af met een kartonnen vijl.
Overbelasting / overgewicht
Het is vaak
moeilijk te bepalen wanneer er sprake is van
lichamelijke overbelasting, dit kan per persoon
verschillen. In het algemeen kunnen de
dagelijkse werkzaamheden normaal worden
uitgevoerd, maar het verdient aanbeveling om de
activiteiten over de dag te spreiden. Als een
arm of been na een bepaalde inspanning signalen
geeft, zoals zwelling, pijn of een vermoeid
gevoel, dan geeft dat aan dat de belasting
teveel is geweest. De arm of het been kan dan
tijdelijk iets hoger worden gelegd, bijvoorbeeld
op een kussen.
Ook overgewicht zal leiden
tot een verhoogde vochtproductie. Het is dan
raadzaam om een diëtiste te raadplegen om de
inname van calorieën op een verantwoorde wijze
te verminderen. Ook kan de verbranding van
calorieën toenemen door (meer) aan een sport te
gaan doen, bijvoorbeeld aquajogging. De arm of
het been met lymfoedeem mag dan vanzelfsprekend
niet overmatig belast worden.
Infectie
Als infectieverschijnselen optreden in een arm
of been met lymfoedeem (roodheid, warmte,
zwelling, pijn en met name de eerste keer hoge
koorts) is het wenselijk snel een arts te
raadplegen. Na een eerder doorgemaakte wondroos
is het raadzaam om bij reizen naar het
buitenland altijd een antibioticumkuur mee te
nemen. Bij een onverhoopte infectie op de
vakantiebestemming kan dan meteen hiermee worden
begonnen.
WAT ZIJN DE
VOORUITZICHTEN ?
Omdat lymfoedeem een
chronische aandoening is, zal levenslange
begeleiding en controle nodig zijn. Periodiek
moeten nieuwe therapeutische elastische kousen
worden aangemeten.
Bij verergering van het
lymfoedeem is het van groot belang dat de
behandelend arts wordt geraadpleegd.
AANVULLENDE INFORMATIE OVER LYMFOEDEEM
Op meerdere plaatsen in Nederland worden
zelfmanagement cursussen georganiseerd, waar
patiënten met lymfoedeem onderricht krijgen in
de manier waarop zij zelf een actieve bijdrage
kunnen leveren aan de behandeling.
Informatie hierover en andere betrouwbare
aanvullende informatie kunt u vinden op de
website van de patiëntenorganisatie het
Nederlands Lymfoedeem Netwerk:
www.lymfoedeem.nl
|
