POLYCYSTEUS OVARIUM SYNDROOM (PCOS) |
|
WAT IS HET POLYCYSTEUS OVARIUM SYNDROOM ?
Bij PCOS (PolyCysteus Ovarium Syndroom)
zijn de waarden van verschillende hormonen (LH
(luteïniserend hormoon, het hormoon dat de
eisprong opwekt), eventueel testosteron en soms
insuline (het hormoon dat de bloedsuikerspiegel
regelt)) verhoogd. De waarde van het FSH
(follikel stimulerend hormoon), het hormoon dat
de eiblaasjes doet rijpen, is bij PCOS
onvoldoende om de eiblaasjes te doen rijpen. Bij
PCOS blijft de eisprong, en dus ook de
menstruatie, gedurende langere periodes uit en
de vruchtbaarheid verminderd. PCOS kan daarnaast
overbeharing en/of acné veroorzaken en gaat vaak
samen met overgewicht.
Behandeling is
nodig om de eisprong op te wekken om zo de kans
op zwangerschap te verhogen, en kan door middel
van afvallen, tabletten, injecties of een
kijkoperatie. Afvallen leidt veelal tot het weer
spontaan optreden van de eisprong, maar ook
omdat PCOS een relatie kan hebben met het
ontstaan van hart- en vaatziekten, diabetes
(suikerziekte) en eventueel met hoge bloeddruk
op latere leeftijd, wordt afvallen bij
overgewicht geadviseerd.
WAT IS
PCOS ?
PCOS is de afkorting voor
polycysteus ovarium syndroom. Letterlijk
betekent dit dat er meerdere (poly)
vochtblaasjes (cysten) in de eierstok (ovarium)
aanwezig zijn.
HOE ONTSTAAT PCOS ?
Hoe PCOS ontstaat is niet bekend.
Waarschijnlijk is er niet één oorzaak en zijn
meerdere hormonen betrokken bij PCOS. Zo bestaat
er veelal een verhoogde waarde van het LH
(luteïniserend hormoon, het hormoon dat de
eisprong opwekt), eventueel een verhoging van de
waarde van het testosteron, en soms ook van het
insuline (het hormoon dat de waarden van de
bloedsuikers regelt) in combinatie met een
onvoldoende waarde van het FSH (follikel
stimulerend hormoon, het hormoon dat de rijping
van de eiblaasjes stimuleert). Hierdoor is de
rijping van de eiblaasjes verstoord. Het gevolg
is dat in de eierstok meerdere, kleine met vocht
gevulde blaasjes aanwezig zijn. Dit kan meestal
met behulp van inwendige echoscopie zichtbaar
worden gemaakt.
Door de stoornis in de
rijping van de eiblaasjes blijft de eisprong
vaak uit en ontstaat er onregelmatigheid in de
menstruatiecyclus. In de normale
menstruatiecyclus treden ongeveer dertien tot
veertien menstruaties op per jaar, bij PCOS
minder dan acht per jaar. De periode tussen de
menstruaties wordt dus langer dan vijf tot zes
weken (oligomenorroe) of de menstruatie blijft
gedurende een half jaar of langer weg
(amenorroe).
BIJ WIE KOMT PCOS VOOR
?
PCOS komt voor bij 5 tot 10 procent
van alle vrouwen. In sommige families komt PCOS
vaker voor. Ook overgewicht speelt een rol.
Vrouwen die aanleg hebben voor PCOS
krijgen PCOS als ze dikker worden. Omdat
overgewicht tegenwoordig vaker voorkomt, komt
PCOS mogelijk ook vaker voor.
Er kan
sprake zijn van PCOS als u minstens twee van de
volgende drie kenmerken heeft: -
Er zijn minder dan 8 menstruaties per jaar
(oligomenorroe), of de menstruatie blijft geheel
uit (amenorroe) (zie
de normale cyclus) - U hebt een
verhoogde waarde van het testosteron en/of
verschijnselen die passen bij een verhoogde waarde van het testosteron, zoals bijvoorbeeld
acné of overbeharing volgens een mannelijk
patroon - Bij inwendige
echoscopie worden er meer dan twaalf
(poly)cysteuse (blaasjes) in een of beide eierstokken gezien
HOE WORDT DE
DIAGNOSE GESTELD ?
Onderzoek
Om PCOS
vast te stellen vindt er meestal bloedonderzoek
en echoscopisch onderzoek plaats. Door middel
van inwendige echoscopisch onderzoek kunnen de
eierstokken worden beoordeeld op het voorkomen
van meerdere eiblaasjes.
Bloedonderzoek
Om na te gaan hoe hoog de waarden van het FSH,
LH, testosteron, oestrogeen en progesteron, en
indien nodig prolactine zijn, wordt het bloed
onderzocht. Meestal gebeurt dit tien dagen na
een menstruatie en eventueel wordt dit
bloedonderzoek op een later tijdstip herhaald.
Bij afwijkingen in deze waarden vindt eventueel
verder onderzoek plaats, onder andere naar de
waarden van de bloedsuikers (glucose) en
eventueel naar insuline en cholesterol.
Echoscopie In de normale situatie worden tot
halverwege de cyclus, in elke eierstok, drie tot
acht eiblaasjes (3-10 mm in doorsnede) gezien
door middel van inwendige echoscopie (zie
Echoscopie in de gynaecologie). Bij PCOS zijn er
vaak (niet altijd) meer dan tien tot twaalf
eiblaasjes in een of beide eierstokken te zien.
HOE WORDT PCOS BEHANDELD ?
Als
u overgewicht hebt bestaat er een risico voor uw
algehele gezondheid en is afvallen de
behandeling van eerste keus.
Bij
langdurig uitblijven van de menstruatie kan het
verstandig zijn minstens vier keer per jaar een
bloeding op te wekken om het slijmvlies van de
baarmoeder af te stoten. Dit om de kans op
baarmoederslijmvlieskanker te verminderen.
Meestal kan dit gewoon met behulp van de pil. U
kunt dit met de arts bespreken.
Bij acné
of overbeharing zal de mate van de klacht van
invloed zijn op het wel of niet behandelen.
Wilt u zwanger worden, dan zijn verschillende
behandelingen mogelijk zoals: -
Afvallen - Tabletten: clomifeen
citraat - Injecties: gonadotrofine
- Elektrocoagulatie van de eierstokken: LEO
- Metformine
Deze behandelingen zijn
erop gericht om iedere maand een eisprong te
krijgen. Het opwekken van de eisprong met
tabletten of injecties wordt ovulatie-inductie
genoemd. Afvallen Bij vrouwen
met overgewicht is afvallen erg belangrijk. Vaak
herstelt de cyclus zich dan en treden spontaan
eisprongen op. Als u behandeld wordt met
tabletten of injecties, verhoogt afvallen de
kans op zwangerschap sterk. Vraag om steun als
afvallen u zelf niet lukt. Eventueel kunt u, via
de huisarts of gynaecoloog, een verwijzing voor
een diëtiste krijgen. Naast gezonde voeding, is
ook voldoende lichaamsbeweging zeer belangrijk.
Clomifeen citraat Als eerste medische
behandeling wordt clomifeen citraat (Clomid)
geadviseerd. Na een (spontane of door medicijnen
opgewekte) menstruatie neemt u één of meerdere
tabletten, van de derde tot en met de zevende of
van de vijfde tot en met de negende dag van de
cyclus. De eisprong treedt op tussen ongeveer de
dertiende en eenentwintigste cyclusdag. De
gehele cyclus duurt dan niet langer dan 35
dagen.
Hoe weet u of er een eisprong is?
Daarvoor zijn verschillende methoden (zie ook
OFO): 1. Het bijhouden van de temperatuur
gedurende de cyclus (BTC, basale temperatuur
curve) 2. Rond de 21e dag in de cyclus
bloedonderzoek naar de waarde van het
progesteron 3. Voor en na de eisprong kan
inwendige echoscopie worden verricht
Kans op zwangerschap Bij behandeling met
Clomifeen citraat krijgen ongeveer 80% van de
vrouwen een eisprong. Ruim de helft van deze
vrouwen wordt zwanger. De kans op een
meerlingzwangerschap is bij clomifeencitraat
licht verhoogd (zie IUI). Is de eisprong niet op
te wekken of is in zes tot twaalf eisprongen met
Clomid een eisprong opgewekt zonder dat er een
zwangerschap is ontstaan, dan kan worden
overwogen op een andere behandeling over te
stappen.
Bijwerkingen
Clomifeen
citraat geeft in het algemeen weinig
bijwerkingen. Soms kan het
stemmingsveranderingen geven: u kunt zich
emotioneel voelen, sneller boos of soms
depressief. Een enkele vrouw beschrijft
opvliegers als bijwerking. Als behandeling met
Clomid geen eisprong geeft kan het zijn dat de
eierstokken ongevoelig zijn voor Clomid, de
zogeheten Clomid resistentie. Dan kunnen de
volgende behandelingen mogelijk wel een eisprong
geven:
Gonadotrofine injecties
Bij
deze behandeling krijgt u, gedurende een aantal
dagen, injecties met follikel stimulerend
hormoon (FSH) (in het laboratorium gemaakt,
rFSH) of met Humaan Menopauzaal Gonadotrofine
(HMG gemaakt uit de urine van vrouwen die de
overgang achter de rug hebben). U kunt leren
zelf prikken, of uw partner kan leren deze
injecties onder uw huid toe te dienen. Op de
derde dag van de cyclus start u met de
injecties. De cyclus wordt gevolgd met
echoscopische controles; u moet dus rekening
houden met meerdere afspraken. Als bij
echoscopie blijkt dat het nodig is, past de arts
de dosering aan. Als een tot maximaal twee
tot drie eiblaasjes voldoende rijp zijn krijgt u
een injectie met humaan choriongonadotrofine
(HCG) om de eisprong in gang te zetten. Ook deze
injectie is onderhuids. De eisprong vindt
ongeveer 38-40 uur na deze injectie plaats. De
vrijgekomen eicel is 8-12 uur bevruchtbaar.
Zaadcellen zijn ongeveer 48-72 uur
levensvatbaar. Het is dus verstandig binnen zo'n
12 tot 36 uur na de HCG-injectie gemeenschap te
hebben.
Kans op zwangerschap
Met
gonadotrofinen wordt in ongeveer 90% van de
behandelingen een eisprong verkregen. Bij
ongeveer de helft van deze vrouwen ontstaat een
zwangerschap.
Bijwerkingen
Bij de
behandeling met gonadotrofinen is er een grote
kans dat meerdere eiblaasjes tegelijk rijpen
zodat de kans op een meerling groter is, en ook
op overstimulatie (zie OHSS). Worden bij
echoscopie meer dan twee tot drie eiblaasjes
gezien die groter zijn dan 15 mm, dan wordt de
behandeling afgebroken. U krijgt het advies om
geen geslachtsgemeenschap te hebben.
Laparoscopische elektrocoagulatie van de ovaria
(LEO) Deze behandeling vindt plaats door
middel van een kijkoperatie (zie Therapeutische
laparoscopie) onder narcose. In de eierstokken
worden een aantal oppervlakkige kleine gaatjes
gebrand. Hierdoor verandert de aanmaak van de
hormonen in de eierstok en kan de eisprong
optreden.
Kans op zwangerschap
De
kans op zwangerschap, en ook op een meerling, is
lager dan die bij de behandeling met
gonadotrofinen. Als u na de LEO-behandeling
Clomid of gonadotrofinen gebruikt is de kans
weer gelijk.
Bijwerkingen
Door de
operatie kunnen verklevingen rond de eierstokken
ontstaan. Hierdoor kan de eicel soms niet in de
eileider terechtkomen (zie
Vruchtbaarheidbevorderende operaties en
Buitenbaarmoederlijke zwangerschap).
Metformine Metformine is een middel dat al
wordt gebruikt bij de behandeling van
suikerziekte (diabetes mellitus type II). Recent
is duidelijk geworden dat sommige vrouwen met
PCOS de suikerstofwisseling alleen kunnen
regelen door veel insuline aan te maken. De hoge
insuline-waarden leiden mogelijk tot een
verhoogde aanmaak van testosteron en verstoren
daardoor de eisprong. Metformine verlaagt de
hoeveelheid insuline. Metformine lijkt vooral
geschikt voor vrouwen met overgewicht of met
hoge insulinewaarden, maar momenteel bevindt
deze behandeling zich nog in een onderzoeksfase.
Uw arts zal dit met u bespreken.
Kans op
zwangerschap Hoe groot de kans op
zwangerschap is bij de behandeling met
Metformine is nog niet duidelijk.
Bijwerkingen Bij Metformine kunnen
maagdarmklachten (misselijkheid, braken,
diarree, buikpijn) optreden.
Alternatieve behandelingsmethoden
Als na
behandeling met medicijnen geen zwangerschap is
ontstaan kan worden overwogen over te gaan op
IVF (reageerbuisbevruchting) (zie IVF). Vrouwen
met PCOS hebben een grotere kans op
overstimulatie bij IVF (zie OHSS).
MOGELIJKE GEVOLGEN VAN PCOS
Gevolgen op korte termijn - Overbeharing -
Acné - Verminderde vruchtbaarheid -
Miskraam
Overbeharing
Lichaamsbeharing is sterk afhankelijk van het
ras. Bij vrouwen met PCOS heeft de overbeharing
een mannelijk patroon, bijvoorbeeld in het
gezicht, op de onderarmen of in een lijn vanaf
het schaamhaar omhoog naar de navel. U beslist
zelf of u overbeharing wilt laten behandelen.
Overbeharing is vooral afhankelijk van de
gevoeligheid van de haarfollikel voor het
testosteron. De waarde van het testosteron kan
dus normaal zijn. Hierdoor lukt het niet altijd
overbeharing afdoende te behandelen.
Overbeharing kan met hormonen (anti-androgenen)
of cosmetisch behandeld worden.
Behandeling met tabletten Meestal wordt
cyproteronacetaat gebruikt. Cyproteronactetaat
zit onder andere in de Diane-35 pil. U mag pas
duidelijk resultaat verwachten na een
behandeling van minimaal zes maanden. Gebruikt u
cyproteronacetaat, dan mag u niet zwanger
worden. Dit middel geeft een kans op aangeboren
afwijkingen.
Cosmetische behandeling
Cosmetische behandeling kan bestaan uit
eenvoudig epileren, scheren of harsen,
elektro-epilatie of laserepilatie. Bespreek de
mogelijkheden met de arts en eventueel met een
schoonheidsspecialiste of huidtherapeut. Laser
epilatie is de nieuwste en de meest effectieve
behandeling. Er kunnen echter alleen maar kleine
oppervlakken worden behandeld. Vaak is alleen
behandeling in het gezicht mogelijk. Bij een
donkere huidskleur kan laser epilatie niet
worden uitgevoerd. Laserbehandeling wordt (nog)
niet of slechts gedeeltelijk vergoed.
Acné Acné op volwassen leeftijd wordt vaker
gezien bij vrouwen met PCOS. Acné kan duidelijk
verminderen met het gebruik van de Diane-35 of
een andere pil. Geeft dit onvoldoende resultaat
dan kan eventueel verwijzing naar een
dermatoloog plaatsvinden.
Verminderde
vruchtbaarheid Door een verminderd aantal
cycli waarin een eisprong optreedt bestaat er
bij PCOS een grotere mogelijkheid dat de kans op
zwangerschap verminderd is. Het zal doorgaans
dus langer duren voor u om zwanger te raken. De
kans op een zwangerschap is sterk afhankelijk
van het aantal cycli met een spontane eisprong
dat u gemiddeld hebt.
Miskraam
Vrouwen die zwanger worden na een behandeling
voor PCOS hebben een iets grotere kans op een
miskraam. Dit kan niet beïnvloed worden (zie
Vaginaal bloedverlies in de eerste maanden van
de zwangerschap).
Gevolgen op lange
termijn
Gevolgen voor de algemene
gezondheid Vrouwen met PCOS hebben mogelijk
een verhoogde kans om op latere leeftijd
gezondheidsproblemen te krijgen. Meestal treden
deze problemen pas rond of na de overgang op.
Dit zijn diabetes mellitus type II
(suikerziekte), hart- en vaatziekten, hoge
bloeddruk en op jonge leeftijd al een verhoogde
kans op kanker van het baarmoederslijmvlies
(endometriumcarcinoom). Veel van deze problemen
hangen samen met overgewicht en een verminderde
gevoeligheid voor insuline. Vroegtijdige
vaststelling en behandeling van deze problemen
kan de gevolgen op lange termijn verminderen.
Diabetes mellitus (type II)
Ongeveer de
helft van de vrouwen met PCOS heeft overgewicht.
Overgewicht gaat vaak samen met een verminderde
gevoeligheid voor insuline. Om de waarde van het
glucose op een normaal niveau te houden wordt er
meer insuline aangemaakt. Als de waarden van het
glucose te hoog blijven raakt de
suikerstofwisseling gestoord en ontstaat er
uiteindelijk suikerziekte (diabetes mellitus
type II).
Hoge bloeddruk, verhoogd
cholesterolgehalte en hart- en vaatziekten
Overgewicht, een hoge waarde van het testosteron
en suikerziekte geven een verhoogde kans op een
hoge bloeddruk, een verhoogd cholesterolgehalte
en hart- en vaatziekten. Behandeling van deze
problemen door middel van afvallen, een dieet,
meer beweging en zo nodig door medicijnen
verlaagt de kans op schade voor uw lichaam. Uw
arts kan u hierbij helpen.
TOT SLOT
PCOS kan een belangrijke invloed op uw
leven hebben. Onzekerheid of het zal lukken om
zwanger te worden, de opgave om af te vallen, de
vele ziekenhuisbezoeken tijdens de behandeling,
eventueel de noodzaak om hormonen te gebruiken
en de vaak herhaalde teleurstelling dat een
behandeling niet gelukt is, kan allemaal
emotioneel zwaar zijn. Bespreek uw gevoelens met
uw partner, goede vrienden, familie en eventueel
op uw werk.
Ook overbeharing, acné en
overgewicht kunnen moeilijk te verdragen zijn.
Vaak lukt het niet deze problemen naar volle
tevredenheid te behandelen en uw sociale leven
kan hierdoor hinder ondervinden. Ondersteuning
door een arts, psycholoog, diëtiste en/of
schoonheidspecialist en ook contact met
lotgenoten kan helpen.
Financiën
Overleg met uw zorgverzekeraar of de
voorgestelde behandeling vergoed wordt. Dit
verschilt per verzekering en verzekeraar.
|