RAYNAUD FENOMEEN |
|
WAT IS HET RAYNAUD FENOMEEN ?
Het
Raynaud fenomeen is een doorbloedingsstoornis
van de vingers die optreedt na blootstelling aan
koude. Het kan ook aan de tenen voorkomen, maar
het zit vooral aan de vingertoppen. Er gaat
tijdelijk te weinig bloed naar de vingertoppen,
hierdoor zien de vingers er bleek wit uit. Ook
kunnen de vingers blauw verkleurd zijn.
Bijkomende klachten zijn koude vingers,
gevoelloosheid, tintelingen, en pijnklachten.
Het treedt aanvalsgewijs op, als de aanval
voorbij is kunnen de vingers tijdelijk juist
rood zijn.
Behalve kou kan het ook nog
worden uitgelokt door andere prikkels zoals
emotie, trillingen (werken met elektrische
apparatuur, drilboor), veel typen. De ernst is
wisselend, soms zijn er alleen af en toe bleke
vingers en tintelingen, soms ontstaan er
pijnlijke wondjes aan de vingers omdat de
doorbloeding ernstig gestoord is.
WIE KRIJGT
HET FENOMEEN VAN RAYNAUD ?
Het Raynaud
fenomeen komt vaker voor bij vrouwen dan bij
mannen, vooral voor bij jonge vrouwen.
WAT IS DE OORZAAK ?
Het Raynaud fenomeen
wordt veroorzaakt door dat de bloedvaten in de
hand zich vernauwen. In de wand van de
aanvoerende bloedvaten zitten spiervezels die
een vaatje dicht kunnen knijpen of juist
openzetten. Soms is het nodig dat er veel bloed
door de huid moet stromen en soms juist niet. De
hoeveelheid bloed die door de huid stroomt en
dus ook naar de vingertoppen wordt automatisch
door het lichaam geregeld. Als het erg heet is
gaat er bijvoorbeeld meer bloed naar de huid
zodat het lichaam kan afkoelen. En als het erg
koud is gaan de vaatjes juist dicht. Soms is dit
automatische regelmechanisme van slag en worden
de vaten naar de vingers te veel dichtgeknepen.
Dan ontstaat het Raynaud fenomeen.
Meestal wordt er geen oorzaak gevonden voor dit
verschijnsel. In dat geval wordt het ook wel
primair Raynaud fenomeen genoemd. Primair
Raynaud fenomeen kan ook al op jonge leeftijd
voorkomen, bij kinderen en pubers. Als het voor
de puberteit begint gaat het meestal vanzelf
weer over na een paar jaar. Als het na de
puberteit begint gaat het slechts in circa 10%
van de gevallen vanzelf over, in 40% wordt het
beter, en bij circa de helft blijft het
chronisch aanwezig.
Soms wordt er wel
een oorzaak gevonden voor het Raynaud fenomeen.
Het Raynaud fenomeen kan het gevolg zijn van
ziekten waarbij de bloedvaten worden beschadigd.
Als het Raynaud fenomeen wordt veroorzaakt door
een onderliggende ziekte dan wordt het
secundair
Raynaud fenomeen genoemd. Bij het secundaire
Raynaud fenomeen moet men op zoek naar de
onderliggende ziekte en proberen die te
behandelen.
BIJ WELKE ZIEKTEN KAN
HET SECUNDAIR RAYNAUD FENOMEEN ONTSTAAN ?
bindweefselziekten Het secundair Raynaud
fenomeen kan ontstaan bij bindweefselziekten,
ook wel auto-immuunziekten genoemd, zoals
reumatoïde artritis, sclerodermie, CREST
syndroom, systemische lupus erythematosus (SLE),
Sjögren syndroom, mixed connective tissue
disease, polydermatomyositis, en MCTD-overlap
syndromen. Bij al deze bindweefselziekten
ontstaan kleine beschadigingen aan de vaatwand,
en dit lokt het Raynaud fenomeen uit.
vaatontstekingen (vasculitis)
Bij vasculitis
wordt de vaatwand door een ontsteking
beschadigd. Vasculitis kan een Raynaud fenomeen
uitlokken. Er zijn veel verschillende soorten
van vasculitis (zie verder onder
vasculitis).
bloedafwijkingen
waarbij het bloed dik (stroperig) wordt
Het
bloed kan te dik zijn en daardoor moeilijk
stromen. Dit wordt hyperviscositeit genoemd
(stroperig bloed). Dit komt bijvoorbeeld voor
als er teveel rode bloedcellen in zitten
(polycythemie), of als er veel abnormale
eiwitten in het bloed zitten zoals bij sommige
interne ziekten kan voorkomen.
aderverkalking Bij aderverkalking, en door
roken kunnen ook vaatwandbeschadigingen
optreden. Roken is overigens zeer slecht als je
het Raynaud fenomeen hebt. Door de nicotine in
sigaretten ontstaat vaatvernauwing. Dit gebeurt
direct, al na 1 x inhaleren van sigarettenrook
gaan de vaten van de vingers dicht zitten.
geneesmiddelen Geneesmiddelen kunnen ook het
Raynaud fenomeen uitlokken of verergeren. Er
zijn geneesmiddelen die een rechtstreeks effect
hebben op de vaatwand en vaatvernauwing aan de
vingertoppen veroorzaken, zoals beta-blokkers,
anti-migraine middelen (ergotamine,
methysergide), clonidine, imipramine,
bromocriptine. Ook kunnen geneesmiddelen de
vaatwand beschadigen, dat gebeurt bijvoorbeeld
bij chemotherapie (bleomycine, vinblastine).
AANDOENINGEN DIE LIJKEN OP RAYNAUD
FENOMEEN MAAR HET NIET ZIJN
-
Wintertenen (perniones).
Permanente rode of blauwige verkleuringen en
zwellingen, door koude. - Blauwe handen en
tenen (acrocyanose). Permanente blauwe of paarse
verkleuringen. Kan een bijwerking zijn van
geneesmiddelen zoals beta-blokkers, komt ook
voor bij auto-immuunziekten en bij
vaatafwijkingen - Beklemming van zenuwen of
bloedvaten. Het Raynaud fenomeen is symmetrisch,
zit aan twee handen tegelijk. Als het maar aan
een kant is, dan zitten er misschien vaten of
zenuwen bekneld waardoor een gestoorde
doorbloeding of tintelingen ontstaan. Vaten en
zenuwen kunnen bijvoorbeeld bekneld raken in de
oksel (thoracic outlet syndrome) of bij de pols
(carpaal
tunnel syndroom).
WELK
ONDERZOEKEN MOETEN WORDEN GEDAAN BIJ HET RAYNAUD
FENOMEEN ?
Meestal wordt er een
oriënterend bloedonderzoek gedaan, waarbij
gekeken wordt naar het hemoglobine gehalte, naar
tekenen van ontstekingen (algemeen bloedbeeld,
bezinking), naar de lever- en nierfunctie en
naar aanwijzingen voor bindweefselziekten
(auto-immuunziekten). Auto-immuunziektenkunnen
worden opgespoord met speciale bloed tests,
waarbij er wordt gekeken naar antistoffen in het
bloed.
Verder is het belangrijk dat u
het meldt aan uw arts als u klachten heeft die
kunnen passen bij auto-immuun ziekten, zoals
gewrichtsklachten, spierzwakte, droge mond en
ogen, huiduitslag en huidveranderingen, koorts,
slikstoornissen, benauwdheid, moeheid, of een
algemeen gevoel van ziek zijn.
HOE
WORDT HET RAYNAUD FENOMEEN BEHANDELD ?
De eerste stap in de behandeling bestaat uit
dingen die u zelf kunt doen: stop met roken als
u dat deed en houdt de handen steeds goed warm.
Koop goede kwaliteit handschoenen en dikke
sokken en draag die altijd. Er zijn voor Raynaud
patiënten allerlei speciale handschoenen te
koop, zelfs elektrisch verwarmde handschoenen en
skischoenen. Vermijd kou, zorg ervoor dat het in
uw woning warm en droog is. Vermijd contact met
trillend gereedschap, vermijd overbelasting van
de handen. Stop geneesmiddelen die een negatief
effect hebben zoals beta-blokkers en migraine
middelen. Zorg ervoor dat eventuele wondjes of
zweertjes goed worden behandeld, vraag advies
aan uw arts, voorkom dat wondjes geïnfecteerd
raken.
De tweede stap, indien nodig,
bestaat uit behandelingen die de vaten van de
vingers meer open zetten.
VAATVERWIJDENDE MIDDELEN
Vaatverwijdende
middelen zijn werkzaam bij ongeveer de helft van
de patiënten. Voorbeelden zijn: - Calcium
antagonisten (nifedipine, amlodipine,
diltiazem). - Andere vaatverwijdende
middelen (doxasozine, ketanserine, captopril).
- Prostaglandines. Deze middelen worden via een
infuus toegediend, tijdens een ziekenhuisopname.
Ze worden alleen worden toegepast bij ernstige
vormen van Raynaud fenomeen met wonden aan de
vingertoppen.
INGREPEN DOOR DE
ANESTHESIST
De anesthesist kan soms door
middel van injecties een zenuw blokkeren,
waardoor het automatisch dichtknijpen van de
vaten bij koude niet meer gebeurt. Ook kunnen de
zenuwen die de bloedvat vernauwingen veroorzaken
worden doorgesneden (sympathectomie). Dat is
nogal rigoureus, en het is niet zeker of dat
goed werkt.
WAT KAN IK DOEN ALS IK
EEN AANVAL HEB ?
Warm de handen op, maar
doe dat niet te snel (niet tegen een hete
radiator houden). Het beste is geleidelijk
opwarmen in een bak lauwwarm water. Gebruik
eventueel pijnstillers.
WAT ZIJN DE
VOORUITZICHTEN ?
De vooruitzichten zijn
sterk wisselend, het is niet goed te
voorspellen. Primair Raynaud fenomeen dat op
jonge leeftijd ontstaan, onder de 18 jaar, gaat
meestal vanzelf weer over. Als het op latere
leeftijd ontstaat, boven de 35 jaar, is het in
ongeveer de helft van de gevallen chronisch. Bij
secundair Raynaud fenomeen hangt het erg af van
wat de onderliggende ziekte is, en of daar wat
aan te doen is. Bij circa 13% van patiënten met
secundair Raynaud fenomeen treden beschadigingen
(wondjes) aan de vingers op. Bij secundair
Raynaud fenomeen ten gevolge van
bindweefselziekten kan soms een vinger zodanig
beschadigd worden dat er een topje of kootje
moet worden geamputeerd. Dit treedt op in minder
dan 1%. Voor sommige bindweefselziekten zoals
sclerodermie zijn nieuwe geneesmiddelen
beschikbaar gekomen zoals Tracleer (bosentan)
die kunnen voorkomen dat er wondjes aan de
vingertoppen ontstaan.
|