Teer (m.n. koolteer) wordt nog incidenteel toegepast, met
name klinisch en in dagbehandelingcentra, bij chronisch eczeem en psoriasis,
bij atopisch eczeem bij kinderen, en bij chronisch handeczeem. Teer wordt
meestal gebruikt in de vorm van
koolteeroplossing (LCD), Solutio
carbonis detergens 10 of 20 % in Vaselinelanettecrème FNA of in Lanettezalf
FNA, en als
Pix lithanthracis 3 of 5% in Zinkoxidepasta FNA
of in vaseline. Teer wordt al eeuwen toegepast en heeft een
anti-inflammatoire en bactericide werking. Daarnaast herstelt het de
huidbarrière die bij atopisch eczeem verstoord is (van den Bogaard E.H. et
al. 2013).
Koolteer is volgens de nieuwe ARBO wet een risicovolle
kankerverwekkende stof, die alleen onder speciale beschermingsmaatregelen
mag worden verwerkt in zalven, of worden aangebracht door verzorgenden.
Bijwerkingen zijn huidirritatie, folliculitis, allergische en foto-toxische
reacties. Teer verkleurt de huid, kleding, en beddengoed.
Ichthammolzalf 10%
FNA (ichthyol, sulfobutiminosum ammonium) bevat wolvet, en komt
vanwege de bruine kleur en de onaangename geur nauwelijks nog voor
toepassing in aanmerking. Ook
Pix liquida (houtteer) wordt
nauwelijks nog gebruikt.
Ichthammolzalf FNA is erg vet en
bevat wolvet. Het is niet opgenomen in het
koolteerformularium Rotterdam. Er
bestaan bereidingen van ichthammol in lanettecrème, zinkzalf, en met zwavel
in zinkzalf. Ichthammol is ook het belangrijkste bestanddeel van
Daro
trekzalf. In het FNA 2011 wordt ichthammolzalf 10% niet meer genoemd.
Ammonium bituminosulfonate (ammonium bituminosulphonate, ichthyol,
ichthammol, CAS#8029-68-3) is een natuurproduct gewonnen uit sulfaatrijk
schalie gesteente. Uit dit gesteente kan ook schaliegas en olie (shale oil)
worden gewonnen. De formule is officieel C28H36S5O6(NH4)2, maar feitelijk is
het een mix van vele deels onbekende componenten met anti-inflammatoire,
bactericide (tegen Gram-positieve bacterien) en fungicide eigenschappen. Het
is ooit door Unna geintroduceerd voor de indicaties eczeem, psoriasis,
rosacea en acne.
Bij het bestellen van teerpreparaten probeert men
zich zoveel mogelijk te beperken tot kant-en-klare preparaten. In de regio
Rotterdam heeft men afspraken gemaakt over een regionaal gestandaardiseerd
assortiment (het
koolteerformularium
Rotterdam). Dit assortiment voldoet goed en is landelijk overgenomen. In
de regio Amsterdam wordt veel minder gebruik gemaakt van teerproducten (zie
magistraal formularium regio Amsterdam), maar de producten die zijn
opgenomen in het formularium zijn allemaal uit dit koolteerformularium
geselecteerd. Het voordeel daarvan is dat deze teerzalven kant-en-klaar te
bestellen zijn bij de groothandel (Fagron) en dat de apothekers niet zelf
hoeven te bereiden. Zie ook het
overzicht
teerpreparaten.
De ARBO adviezen over het verwerken van teer zijn
bedoeld ter bescherming van apotheekmedewerkers die niet onnodig moeten
worden blootgesteld aan chemicaliën. Helaas wordt dit soms vertaald in
paniekerige voorlichting aan patiënten / ouders ('nee, dat mogen we niet
maken, want het is kankerverwekkend !'). De feiten zijn dat teerpreparaten
al jarenlang (eeuwenlang !) worden toegepast op de huid zonder dat er
aanwijzingen zijn dat dit op enige manier kankerverwekkend is. Tijdens de
zwangerschap kan teer ook gebruikt worden, alleen liever niet in het eerste
trimester. Ook tijdens borstvoeding, met de restrictie: niet rond de tepels
smeren.
Referenties
1. |
van den Bogaard EH, Bergboer JG, Vonk-Bergers
M, van Vlijmen-Willems IM, Hato SV, van der Valk PG, Schröder JM,
Joosten I, Zeeuwen PL, Schalkwijk J. Coal tar induces AHR-dependent
skin barrier repair in atopic dermatitis. J Clin Invest
2013;123(2):917-927. |
Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.