Teer preparaten in de dermatologie home

Teer (m.n. koolteer) wordt nog incidenteel toegepast, met name klinisch en in dagbehandelingcentra, bij chronisch eczeem en psoriasis, bij atopisch eczeem bij kinderen, en bij chronisch handeczeem. Teer wordt meestal gebruikt in de vorm van koolteeroplossing (LCD), Solutio carbonis detergens 10 of 20 % in Vaselinelanettecrème FNA of in Lanettezalf FNA, en als Pix lithanthracis 3 of 5% in Zinkoxidepasta FNA of in vaseline. Teer wordt al eeuwen toegepast en heeft een anti-inflammatoire en bactericide werking. Daarnaast herstelt het de huidbarrière die bij atopisch eczeem verstoord is (van den Bogaard E.H. et al. 2013).

Koolteer is volgens de nieuwe ARBO wet een risicovolle kankerverwekkende stof, die alleen onder speciale beschermingsmaatregelen mag worden verwerkt in zalven, of worden aangebracht door verzorgenden. Bijwerkingen zijn huidirritatie, folliculitis, allergische en foto-toxische reacties. Teer verkleurt de huid, kleding, en beddengoed.

Ichthammolzalf 10% FNA (ichthyol, sulfobutiminosum ammonium) bevat wolvet, en komt vanwege de bruine kleur en de onaangename geur nauwelijks nog voor toepassing in aanmerking. Ook Pix liquida (houtteer) wordt nauwelijks nog gebruikt. Ichthammolzalf FNA is erg vet en bevat wolvet. Het is niet opgenomen in het koolteerformularium Rotterdam. Er bestaan bereidingen van ichthammol in lanettecrème, zinkzalf, en met zwavel in zinkzalf. Ichthammol is ook het belangrijkste bestanddeel van Daro trekzalf. In het FNA 2011 wordt ichthammolzalf 10% niet meer genoemd. Ammonium bituminosulfonate (ammonium bituminosulphonate, ichthyol, ichthammol, CAS#8029-68-3) is een natuurproduct gewonnen uit sulfaatrijk schalie gesteente. Uit dit gesteente kan ook schaliegas en olie (shale oil) worden gewonnen. De formule is officieel C28H36S5O6(NH4)2, maar feitelijk is het een mix van vele deels onbekende componenten met anti-inflammatoire, bactericide (tegen Gram-positieve bacterien) en fungicide eigenschappen. Het is ooit door Unna geintroduceerd voor de indicaties eczeem, psoriasis, rosacea en acne.

Bij het bestellen van teerpreparaten probeert men zich zoveel mogelijk te beperken tot kant-en-klare preparaten. In de regio Rotterdam heeft men afspraken gemaakt over een regionaal gestandaardiseerd assortiment (het koolteerformularium Rotterdam). Dit assortiment voldoet goed en is landelijk overgenomen. In de regio Amsterdam wordt veel minder gebruik gemaakt van teerproducten (zie magistraal formularium regio Amsterdam), maar de producten die zijn opgenomen in het formularium zijn allemaal uit dit koolteerformularium geselecteerd. Het voordeel daarvan is dat deze teerzalven kant-en-klaar te bestellen zijn bij de groothandel (Fagron) en dat de apothekers niet zelf hoeven te bereiden. Zie ook het overzicht teerpreparaten.

De ARBO adviezen over het verwerken van teer zijn bedoeld ter bescherming van apotheekmedewerkers die niet onnodig moeten worden blootgesteld aan chemicaliën. Helaas wordt dit soms vertaald in paniekerige voorlichting aan patiënten / ouders ('nee, dat mogen we niet maken, want het is kankerverwekkend !'). De feiten zijn dat teerpreparaten al jarenlang (eeuwenlang !) worden toegepast op de huid zonder dat er aanwijzingen zijn dat dit op enige manier kankerverwekkend is. Tijdens de zwangerschap kan teer ook gebruikt worden, alleen liever niet in het eerste trimester. Ook tijdens borstvoeding, met de restrictie: niet rond de tepels smeren.


Referenties
1. van den Bogaard EH, Bergboer JG, Vonk-Bergers M, van Vlijmen-Willems IM, Hato SV, van der Valk PG, Schröder JM, Joosten I, Zeeuwen PL, Schalkwijk J. Coal tar induces AHR-dependent skin barrier repair in atopic dermatitis. J Clin Invest 2013;123(2):917-927.


Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.

06-08-2015 (JRM) - www.huidziekten.nl W3C-html-4.01-valid