Acrodynia (ziekte van Swift-Feer, pink disease) is een zeldzame ziekte met roze of roodpaarse pijnlijke handpalmen en voetzolen, en neurologische klachten, die vroeger is beschreven bij kinderen. Later werd duidelijk dat acrodynia wordt veroorzaakt door kwikvergiftiging. Kwik (metallisch kwik, kwikzilver) is vroeger veelvuldig toegepast in meetinstrumenten, zoals thermometers, barometers, thermostaten, bloeddrukmeters. Omdat kwik schadelijk is voor de gezondheid mogen sinds 2003 geen kwikhoudende producten meer worden verkocht. De producten die voor 2003 zijn verkocht mogen nog wel worden gebruikt. Bovendien mag kwik nog gebruikt worden voor specifieke toepassingen, waaronder fluorescentielampen, zoals spaarlampen en TL-buizen. Bij het breken van deze voorwerpen kunnen mensen gezondheidsrisico’s lopen.

Blootstelling kwik
Het kwik dat vrijkomt bij het breken van kwikhoudende producten is vooral gevaarlijk bij inademen. Inademing is voor deze vorm van kwik namelijk de belangrijkste blootstellingroute, omdat 80% van het ingeademde kwik in het lichaam wordt opgenomen. Via de mond en intacte huid wordt deze vorm van kwik praktisch niet opgenomen. Ingeademd kwik komt makkelijk in de hersenen, omdat het de bloed-hersenbarrière kan passeren. Daarnaast kan het ook de placenta passeren. Als metallisch kwik eenmaal in de hersenen of de foetus is, wordt het omgezet in kwikionen. In deze vorm kan het daar voor lange tijd ‘gevangen’ zitten, en als gevolg hiervan accumuleren. Kwik is bij kamertemperatuur vloeibaar, het heeft de neiging om in kleine bolletjes bij elkaar te blijven. Kwik is bij kamertemperatuur ook vluchtig, d.w.z. dat het verdampt. De kwikconcentratie in binnenlucht is normaal ongeveer gelijk aan die van buitenlucht (2-3 nanogram/m3). Kwikdamp is zwaarder dan lucht, waardoor de hoogste concentraties vlak boven de grond voorkomen. Kwikconcentraties in binnenlucht kunnen hoger worden door het breken van de hierboven genoemde meetinstrumenten en lampen. Door verdamping kan vloeibaar kwik in een ruimte leiden tot langdurige blootstelling aan kwikdamp.

Effecten kwik
Blootstelling aan hoge concentraties kwikdamp kan acute effecten veroorzaken (effecten die binnen enkele uren zichtbaar worden), zoals: hoesten, droge keel, ademnood, oogirritatie, buikpijn, misselijkheid, overgeven, hoofdpijn, duizeligheid, zwakte, hoge bloeddruk en hartslag, afname van spierreflexen. Het risico op acute effecten van vloeibare kwik is bij kamertemperatuur gering. Als vloeibare kwik verwarmd wordt bestaat er wel risico voor acute klachten, omdat er dan hoge concentraties kwikdamp in de lucht kunnen ontstaan.
Langdurige inademing van kwikdamp kan schade veroorzaken aan het zenuwstelsel en de nieren. Neurologische symptomen zijn: verminderde zenuwgeleiding,
verminderde motoriek (b.v. oog-hand coördinatie), geïrriteerdheid, hoofdpijn, slechte concentratie, schichtigheid, trillingen, korte termijn geheugenverlies. Daarnaast kan het oogirritatie, fotofobie, buikkrampen, diarree, misselijkheid, verminderde eetlust, gewichtsverlies en jeukende huid veroorzaken.

Kinderen kunnen zogenaamde acrodynia krijgen. Dit wordt gekenmerkt door roze gekleurde handpalmen en voetzolen, overmatig transpireren, jeuk, pijn aan de ledematen, zwakte, geïrriteerdheid, lusteloosheid, moeite met slapen. Ook kan kwik bij overgevoelige mensen allergische reacties (contactdermatitis) veroorzaken.

Kinderen lopen meer risico op effecten van kwik dan volwassen, omdat:
• kwikdamp zwaar is, waardoor de concentraties bij de vloer, waar kinderen spelen, hoger zijn;
• de ademhalingsnelheid van kinderen hoger is, waardoor ze meer kwik binnenkrijgen;
• bij kinderen kwik makkelijker de hersenen in kan komen;
• het zenuwstelsel van kinderen nog in ontwikkeling is.

Bron: meldpuntgezondheidenmilieu.nl


Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.