Antistofvorming tegen biologicals zoals infliximab
en adalimumab kan de werking neutraliseren, maar ook bijwerkingen veroorzaken
zoals allergische reacties of serumziekte-achtige verschijnselen. Indien er
aanwijzingen zijn dat de werking achteruitgaat, of indien er dit soort reacties
optreden, bestaat er een indicatie voor het bepalen van antistoffen. Het is
te overwegen om ook routinematig af en toe de antistoffen en een dalspiegel
(kort voor de volgende gift) te bepalen, om na te gaan of het nog wel zinvol
is om het middel te geven. Een aantal laboratoria in nederland is in staat om
deze antistoffen te bepalen, waaronder het laboratorium Sanquin (
formulier
7, biologicals). Zie voor meer informatie over deze test de
website van Sanquin.
Antistoffen tegen: |
Hoeveelheid: |
Techniek: |
Normaalwaarden: |
Prijs: |
Remicade (Infliximab) |
1 ml serum of 2 ml stolbloed |
Antigeen bindingstest (RIA) |
< 12 AE/ml |
€ 29.00 |
Humira (Adalimumab) |
1 ml serum of 2 ml stolbloed |
Antigeen bindingstest (RIA) |
< 12 AE/ml |
€ 29.00 |
Enbrel (Etanercept) |
1 ml serum of 2 ml stolbloed |
Antigeen bindingstest (RIA) |
zie onder |
€ 29.00 |
Mabthera (Rituximab) |
1 ml serum of 2 ml stolbloed |
Antigeen bindingstest (RIA) |
|
€ 29.00 |
Indien er antistofvorming optreedt dan kan de werking van de biological
achteruitgaan. De antistoffen vangen het geneesmiddel weg en er is geen therapeutische
bloedspiegel meer. De aanwezigheid van antistoffen correleert met lage serum
spiegels en een verminderde werking. Maar de relatie is niet 1 op 1. Soms is
er toch nog therapeutisch effect ondanks aanwezigheid van (enige) antistoffen.
Ook komt het voor dat een biological op een gegeven moment niet meer werkt,
zonder dat er antistoffen aantoonbaar zijn. Als de werking achteruitgaat, dan
kan men de dosis of de toedieningsfrequentie nog proberen te verhogen, maar
de kans is groot dat het middel uiteindelijk niet meer werkt en dat een alternatief
moet worden gezocht. Wordt een hoge antistoftiter gevonden en een lage of niet
detecteerbare dalspiegel dan is het zinloos om nog door te gaan. Ook bijwerkingen
die gerelateerd kunnen worden aan antistoffen zijn een reden om te stoppen.
Van
etanercept is niet precies bekend wat
de normaalwaardengrens voor antistoffen is; er worden namelijk zelden antistoffen
gevonden. Wel is er een associatie tussen de serum concentratie en het klinisch
effect. Slechte responders zitten meestal onder de < 2.1 mg/l, goede boven
de 4.7 mg/l (Jamnitski et al.).
Bij psoriasis ligt de therapeutische
range voor
adalimumab tussen de 3.3 en 7.3 μg/ml.
Bij een dalspiegel > 2.5 μg werd een effect gezien, en bij een dalspiegel
van > 6.5 μg een zeer goed effect. De serumdalspiegel van adalimumab bij
Crohn patiënten waarbij de Crohn klinisch goed gaat ligt tussen de 4.5-5 en
12 μg/ml. Een minimumwaarde van 4.8 μ/ml is nodig voor een klinisch effect,
en 7.5 μg/ml voor genezing.
Voor
infliximab
ligt de therapeutische range voor de dalspiegel tussen 6 en 10 μg/ml, vergelijkbaar
met adalimumab. Omdat het doseringsinterval lang kan zijn (4-8 weken) is er
een groot verloop in de spiegel tussen direct na de gift en kort voor de volgende
gift. Er zijn ook studies die de concentratie 4 weken na de laatste gift hebben
gemeten. Hierbij correspondeerde een goed klinisch effect met een spiegel van >12
μg/ml na 4 weken.
Men kan de vorming van antistoffen tegen adalimumab
en infliximab proberen te voorkomen door vanaf het eerste voorschrijven het
te combineren met een lage dosis methotrexaat (7.5 of 10 mg per week).
In
de dermatologie wordt dat regelmatig niet gedaan omdat patiënten die biologicals
krijgen vaak eerder methotrexaat hebben gehad waarbij dat moest worden gestopt
vanwege bijwerkingen.
Referenties
1. |
Hinojosa J, Muñoz F, Martínez-Romero GJ.
Relationship between Serum Adalimumab Levels and Clinical Outcome
in the Treatment of Inflammatory Bowel Disease. Dig Dis. 2019;37(6):444-450. |
2. |
Carrascosa JM, Toro Montecinos M, Ballescá
F, Teniente Serra A, Martínez Cáceres E, Ferrándiz C. Correlation
between trough serum levels of adalimumab and absolute PASI score
in a series of patients with psoriasis. J Dermatolog Treat. 2018
Mar;29(2):140-144.
|
3. |
Kopylov U, Ben-Horin S, Seidman E. Therapeutic
drug monitoring in inflammatory bowel disease. Ann Gastroenterol
2014;27(4):304-312. |
4. |
Gomes LEM, da Silva FAR, Pascoal LB, et al.
Serum Levels of Infliximab and Anti-Infliximab Antibodies in Brazilian
Patients with Crohn's Disease. Clinics (Sao Paulo). 2019;74:e824. |
Auteur(s):dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam
UMC.