ANTISTOFFEN TEGEN INFLIXIMAB, HUMIRA, ENBREL, EN MABTHERA home ICD10: n.v.t.

Antistofvorming tegen biologicals zoals infliximab en adalimumab kan de werking neutraliseren, maar ook bijwerkingen veroorzaken zoals allergische reacties of serumziekte-achtige verschijnselen. Indien er aanwijzingen zijn dat de werking achteruitgaat, of indien er dit soort reacties optreden, bestaat er een indicatie voor het bepalen van antistoffen. Het is te overwegen om ook routinematig af en toe de antistoffen en een dalspiegel (kort voor de volgende gift) te bepalen, om na te gaan of het nog wel zinvol is om het middel te geven. Een aantal laboratoria in nederland is in staat om deze antistoffen te bepalen, waaronder het laboratorium Sanquin (formulier 7, biologicals). Zie voor meer informatie over deze test de website van Sanquin.

Antistoffen tegen: Hoeveelheid: Techniek: Normaalwaarden: Prijs:
Remicade (Infliximab) 1 ml serum of 2 ml stolbloed Antigeen bindingstest (RIA) < 12 AE/ml € 29.00
Humira (Adalimumab) 1 ml serum of 2 ml stolbloed Antigeen bindingstest (RIA) < 12 AE/ml € 29.00
Enbrel (Etanercept) 1 ml serum of 2 ml stolbloed Antigeen bindingstest (RIA) zie onder € 29.00
Mabthera (Rituximab) 1 ml serum of 2 ml stolbloed Antigeen bindingstest (RIA) € 29.00


Indien er antistofvorming optreedt dan kan de werking van de biological achteruitgaan. De antistoffen vangen het geneesmiddel weg en er is geen therapeutische bloedspiegel meer. De aanwezigheid van antistoffen correleert met lage serum spiegels en een verminderde werking. Maar de relatie is niet 1 op 1. Soms is er toch nog therapeutisch effect ondanks aanwezigheid van (enige) antistoffen. Ook komt het voor dat een biological op een gegeven moment niet meer werkt, zonder dat er antistoffen aantoonbaar zijn. Als de werking achteruitgaat, dan kan men de dosis of de toedieningsfrequentie nog proberen te verhogen, maar de kans is groot dat het middel uiteindelijk niet meer werkt en dat een alternatief moet worden gezocht. Wordt een hoge antistoftiter gevonden en een lage of niet detecteerbare dalspiegel dan is het zinloos om nog door te gaan. Ook bijwerkingen die gerelateerd kunnen worden aan antistoffen zijn een reden om te stoppen.

Van etanercept is niet precies bekend wat de normaalwaardengrens voor antistoffen is; er worden namelijk zelden antistoffen gevonden. Wel is er een associatie tussen de serum concentratie en het klinisch effect. Slechte responders zitten meestal onder de < 2.1 mg/l, goede boven de 4.7 mg/l (Jamnitski et al.).

Bij psoriasis ligt de therapeutische range voor adalimumab tussen de 3.3 en 7.3 μg/ml. Bij een dalspiegel > 2.5 μg werd een effect gezien, en bij een dalspiegel van > 6.5 μg een zeer goed effect. De serumdalspiegel van adalimumab bij Crohn patiënten waarbij de Crohn klinisch goed gaat ligt tussen de 4.5-5 en 12 μg/ml. Een minimumwaarde van 4.8 μ/ml is nodig voor een klinisch effect, en 7.5 μg/ml voor genezing.

Voor infliximab ligt de therapeutische range voor de dalspiegel tussen 6 en 10 μg/ml, vergelijkbaar met adalimumab. Omdat het doseringsinterval lang kan zijn (4-8 weken) is er een groot verloop in de spiegel tussen direct na de gift en kort voor de volgende gift. Er zijn ook studies die de concentratie 4 weken na de laatste gift hebben gemeten. Hierbij correspondeerde een goed klinisch effect met een spiegel van >12 μg/ml na 4 weken.

Men kan de vorming van antistoffen tegen adalimumab en infliximab proberen te voorkomen door vanaf het eerste voorschrijven het te combineren met een lage dosis methotrexaat (7.5 of 10 mg per week).
In de dermatologie wordt dat regelmatig niet gedaan omdat patiënten die biologicals krijgen vaak eerder methotrexaat hebben gehad waarbij dat moest worden gestopt vanwege bijwerkingen.


Referenties
1. Hinojosa J, Muñoz F, Martínez-Romero GJ. Relationship between Serum Adalimumab Levels and Clinical Outcome in the Treatment of Inflammatory Bowel Disease. Dig Dis. 2019;37(6):444-450.
2. Carrascosa JM, Toro Montecinos M, Ballescá F, Teniente Serra A, Martínez Cáceres E, Ferrándiz C. Correlation between trough serum levels of adalimumab and absolute PASI score in a series of patients with psoriasis. J Dermatolog Treat. 2018 Mar;29(2):140-144.
3. Kopylov U, Ben-Horin S, Seidman E. Therapeutic drug monitoring in inflammatory bowel disease. Ann Gastroenterol 2014;27(4):304-312.
4. Gomes LEM, da Silva FAR, Pascoal LB, et al. Serum Levels of Infliximab and Anti-Infliximab Antibodies in Brazilian Patients with Crohn's Disease. Clinics (Sao Paulo). 2019;74:e824.


Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.

31-05-2023 (JRM) - www.huidziekten.nl W3C-html-4.01-valid