Een zwarte haartong (synoniemen lingua villosa nigra, lingua nigra pilaris, lingua nigra pilosa, black hairy tongue, melanoglossia, melanotrichia linguae, nigrities linguae) is een benigne pijnloze aandoening die wordt gekenmerkt door een bruin of zwart niet afschraapbaar beslag op het achterste tweederde gedeelte van de tong. Het is niet echt een beslag maar hypertrofie van de filiforme papillen in combinatie met toegenomen desquamatie. Bij forse hypertrofie van de papillen kan het beslag een harig aspect krijgen. Door etensresten, nicotine, kleurstoffen afkomstig uit etenswaren kan de haartong een gele, bruine of zwarte kleur krijgen. Achterblijvende etensresten kunnen een slechte mondgeur (halitosis) veroorzaken.


De oorzaak van zwarte haartong (lingua villosa nigra) is niet bekend. Predisponerende factoren zijn antibioticagebruik, gebruik van psychotrope medicatie, slechte mondhygiëne, roken, alcohol- en koffiegebruik, gebruik van mondspoeldranken, zoals waterstofperoxide en chloorhexidine. Deze factoren kunnen bijdragen aan een verandering van de orale microflora, met overgroei van bacteriën of schimmels. Candida wordt niet beschouwd als primaire oorzaak, maar een black hairy tong kan wel gepaard gaan met Candida overgroei en dit kan glossopyrosis (burning tongue) veroorzaken. Ook een niacinetekort (vitamine B) wordt genoemd, dit treedt alleen op bij een slechte voedingstoestand of malabsorbtie syndromen. Een zwarte haartong komt vaak voor, bij circa 0.5% van de bevolking voor, iets vaker bij mannen, bij neonaten en jonge kinderen (8%). In de VS wordt het vaak gezien bij verslaafden, gevangenen, en HIV-positieven.

DD:
Candida, andere schimmelsoorten, beginnende pemphigus, ziekte van Addison, verkleuring door geneesmiddelen (antimalariamiddelen, tetracyclinen, ketoconazol, zidovudine), hairy leukoplakia.

Diagnostiek:
De diagnose wordt gesteld op het klinisch beeld. Candida overgroei kan met een KOH preparaat of kweek worden vastgesteld.

Therapie:
De behandeling bestaat uit het elimineren van predisponerende factoren (b.v. stoppen met roken, evt Candida behandelen) en een goede mondhygiëne. Eventueel kan het beslag met een zachte tandenborstel worden weggepoetst, of na verdoving met lidocaïne spray worden afgekrabd met een curette. Speciale tandpasta's zoals Zendium of Paradontax worden ook genoemd. Ook poetsen met 10% ureumcrème of ureumoplossing FNA of 0.1% tretinoïne oplossing is een optie.
R/ dagelijks tong poetsen met tandpasta.
R/ ureumcrème 10% aanbrengen op de tong of dagelijks poetsen met ureumoplossing 40% FNA.

R/ fluconazol 1 dd 50 mg gedurende 4 weken bij pijnklachten (glossopyrosis) en verdenking op Candida overgroei. Deze dosering volstaat. Bij Candida infectie van de gehele mondkeelholte wordt een hogere dosering geadviseerd: 200-400 mg op de eerste dag, gevolgd door 1 dd 100-200 mg gedurende 1-3 weken.
R/ miconazol orale gel, 20 mg/ml. 4 dd ½ tot 1 maatlepel (2.5-5 ml) gel zolang mogelijk in mond houden, dan doorslikken. Doorgaan tot 2 dagen na genezing.
R/ itraconazol 1 dd 100 mg gedurende 2 weken.
R/ nystatine suspensie 100.000 E/ml, 4 dd 4-6 ml. Zolang mogelijk in de mondholte houden, dan doorslikken (gevaarloos; doorgaan tot 48 uur na genezing).

R/ tretinoïne 0.05-0.1% in Orabase, 2-3 dd aanbrengen.
Elektrocoagulatie, curettage of zeer lange villi afknippen met een schaartje (onder lokale verdoving).
CO2 laser.







Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.