Chemische brandwonden (chemische wonden, chemical burns, caustische brandwonden) ontstaan als de huid in contact komt met agressieve chemicaliën, vooral sterke zuren zoals zoutzuur, zwavelzuur, salpeterzuur, waterstof fluoride, of sterke basen zoals Natriumhydroxide (natronloog), Calciumhydroxide (kalkwater), Bariumhydroxide (barietwater) en Kaliumhydroxide (kaliloog). Dit soort corrosieve chemicalïen worden op de verpakking aangeduid met een internationaal logo voor bijtende stoffen; contact met de huid moet worden vermeden door het dragen van handschoenen. Chemicaliën die worden ingeslikt of ingeademd kunnen ook de slokdarm of de longen of andere organen beschadigen.



Brandwonden veroorzaakt door chemicaliën kunnen zich voordoen op school, op het werk, thuis of op plaatsen waar met chemische middelen wordt omgegaan. Enkele van de meest veelvoorkomende producten die chemische brandwonden veroorzaken in de thuis situatie zijn accuzuur uit auto-accu's, reinigingsproducten, bleekwater, ammoniak, toiletreinigers, afvoerontstoppers, verfafbijtmiddelen, reinigingsmiddelen voor gebitsprothesen, witmakende producten voor tanden, chloorproducten voor zwembaden, cement mix. Contact ontstaat meestal per ongeluk of het niet goed opvolgen van de veiligheidsvoorschriften. Baby's, ouderen en gehandicapten lopen meer risico op chemische brandwonden. Opzettelijk contact komt ook voor: in oorlogsituaties (chloorgas en andere strijdgassen), in de relatie sfeer (het moedwillig verminken van het gelaat met zoutzuur), bij suïcide pogingen en bij automutilatie.



Klinisch beeld:
De symptomen van een chemische brandwond zijn afhankelijk van de chemische stof, de duur van contact met de stof, of het werd ingeademd of ingeslikt, of de huid intact was, de locatie van het contact, de hoeveelheid product, de concentratie van het product, en de vorm (gas, vloeistof of vaste stof). De huid kan afsterven, zwart of grijs verkleuren, roodheid of blaren vertonen, gezwollen en pijnlijk zijn. Pijn kan ook ontbreken bij diepe schade. Oogletsel en blindheid kunnen ontstaan. Chemische brandwonden worden ingedeeld in graden, waarbij het zelfde systeem als bij brandwonden wordt gebruikt. De ernst wordt bepaald door de diepte en de grootte van het aangedane oppervlak. Bij inslikken kunnen er nog extra problemen zijn zoals onregelmatige hartslag, lage bloeddruk, hartstilstand (hartaanval), zwaktegevoel of duizelig gevoel, kortademigheid of hoesten, hoofdpijn, convulsies, spiertrekkingen.

Therapie:
Bij contact zo snel mogelijk de huid spoelen met lauwwarm stromend water gedurende 10-20 minuten. In laboratoria zijn hiervoor nooddouches aanwezig. Kleding en schoenen die in aanraking zijn geweest met de stof uittrekken. Pas op met contact met het spoelwater. Hulpverleners moeten denken aan hun eigen veiligheid, beschermende kleding en handschoen dragen. Na het spoelen de wonden bedekken met vetgazen + steriele gazen of Metalline gaas. Bij grote oppervlakten en inslikken of inademen is hulp in het ziekenhuis of brandwondencentrum nodig (naar de eerste hulp, in ernstige situaties 112 bellen). In bedrijven waar met fluorwaterstofzuur gewerkt wordt is calciumgluconaatgel aanwezig als behandeling. Start pijnstilling (paracetamol, NSAID's, en zo nodig opiaten). Bij ernstige schade is opname in een brandwondencentrum nodig. Ook voor de nabehandeling van pijn, littekens, contracturen, ergotherapie, correcties door de plastisch chirurg en begeleiding is de expertise van een brandwondencentrum nodig.

Preventie:
- chemicaliën uit de buurt van kinderen houden
- chemicaliën op de juiste wijze gebruiken en veilig bewaren na elk gebruik
- chemicaliën in een goed verluchte ruimte gebruiken
- chemicaliën in hun oorspronkelijke containers met waarschuwingsetiketten laten
- chemicaliën niet mengen met andere chemicaliën
- chemicaliën weghouden van eten en drank
- beschermende uitrusting en kleren dragen wanneer chemicaliën worden gebruikt


Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.