Contactallergie voor een tijdelijke henna tatoeage wordt name gezien als er zwarte henna inkt is gebruikt. Zwarte henna is rode henna gemengd met paraphenylenediamine (p-fenyleendiamine, PPD), een zwart pigment dat ook wordt gebruikt in haarverf. Paraphenylenediamine is een bekend contactallergeen.



Henna is de meest gebruikte inkt voor tijdelijke tatoeages. Rode henna is een traditionele tijdelijke tatoeage inkt die gebruikt wordt in Islamitische en Hindoe culturen bij speciale gelegenheden, waaronder bruiloften. Het geeft een oranje-rode verkleuring van de huid die na 2 tot 6 weken weer wegtrekt. Het pigment wordt bereid uit de plant Lawsonia inermis. De inkt wordt gemaakt door henna poeder te mengen met water. Soms worden essentiële oliën of andere bestanddelen toegevoegd. Het henna pigment lawsone (2-hydroxy-1,4-naphthoquinone) gaat een interactie aan met keratine. Hoe langer de verf op de huid blijft zitten, hoe donkerder de kleur wordt. Pure rode henna veroorzaakt zelden contactallergie.

Zwarte henna wordt vaak gebruikt voor tijdelijke tatoeages die worden aangeboden aan toeristen in landen rond de Middellandse zee. Het bevat 1-30% paraphenylenediamine en dat middel kan ernstige contactdermatitis veroorzaken. De reactie ontstaat meestal na 4-14 dagen, soms al na 1-3 dagen bij personen die al een allergie hadden voor PPD. Het contacteczeem wat ontstaat kan mild zijn, met jeuk, erytheem, oedeem, papels, vesikels of bullae. Soms ontstaan erosies of zelfs ulceraties die permanente littekens kunnen achterlaten. En in een latere fase postinflammatoire hyperpigmentatie of hypopigmentatie. Ook systemische reacties komen voor, zoals urticaria of een gegeneraliseerde dermatitis. Na een zwarte henna tatoeage kan men een blijvende contactallergie voor PPD ontwikkelen, met als gevolg contacteczeem na contact met andere producten waar het in kan zitten.

In tijdelijke tatoeage verf kunnen ook andere stoffen zitten zoals aminophenolen en andere aromatische aminen, resorcinol, para-tertiary butylphenol formaldehyde resin, en fragrances (parfums). Naast henna wordt ook jagua gebruikt, een pigment dat gewonnen wordt uit het sap van fruit van de Genipa americana boom. Ook dit is een zwart pigment. Het bevat geen PPD, maar het kan ook contactallergie veroorzaken, op het allergeen genipin.

Paraphenylenediamine
Paraphenylenediamine (PPD) zit o.a. in permanente en semi-permanente haarverf, zwarte henna tatoeage inkt, textielverf, foto-ontwikkelaar, printerinkt, wenkbrauwstiften en wimperverf. Ook nylonkousen, lingerie en leer kan er mee geverfd zijn. En het wordt als anti-oxydans toegevoegd aan zwarte rubber. Paraphenylenediamine is opgenomen in de Europese standaardreeks.

Als er een contactallergie voor PPD is ontstaan dan kan men ook allergisch reageren op verwante kleurstoffen zoals aniline (anilinegeel), p-aminofenol, p-aminodifenylamine, p-aminoazobenzeen, p-dimethylaminoazobenzeen, p-aminoazotolueen, disperse orange (1-amino-2-methylanthraquinone) of op andere chemisch verwante stoffen zoals anesthetica (benzocaïne, chincocaïne, procaïne, tetracaïne, procaïnamide), para-aminobenzoëzuur (PABA, veel gebruikte zonbeschermende factor in zonnebrandcrèmes), tolueendiamine (diaminotolueen of diaminomethylbenzeen, wordt alleen industrieel gebruikt bij de productie van kleurstoffen en polyurethaanschuim), sulfapreparaten, para-aminosalicylzuur (4-aminosalicylic acid, oud middel tegen TBC dat nu niet meer wordt gebruikt), sulfonylureum derivaten (tabletten tegen suikerziekte) en zwarte rubber.

Op verpakkingen kunnen ook synoniemen van paraphenylenediamine vermeld staan zoals p-phenylenediamine (ppd of ppda), 4-phenylenediamine, phenylenediamine, p-diaminobenzene, paradiaminobenzene, 4-aminoaniline, 1,4-benzenediamine, para-aminoaniline, of p-aminoaniline.

Therapie:
De allergische reactie kan worden bestreden met het ruim (2 x per dag) aanbrengen van een sterk corticosteroïd (Dermovate zalf). Bij zeer hevige reacties kan ook kortdurend prednison worden gegeven.
De zwarte henna verf kan worden verwijderd door de huid één of meerdere keren te poetsen met polyethyleenglycol (PEG) 400 oplossing. Deze oplossing zal niet overal snel te bestellen zijn, maar in sommige ziekenhuizen is het wel aanwezig in het laboratorium, omdat het wordt gebruikt als laboratoriumbenodigdheid en om de huid te reinigen na per ongeluk contact met agressieve stoffen zoals fenolen. Gebruik handschoenen bij het aanbrengen. Poets de huid met watten of gazen gedrenkt in PEG 400 oplossing. Daarna 10-15 minuten spoelen met water. Indien nog niet alle kleurstof er uit is kan de procedure nog 1-5 keer worden herhaald.





Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.