Cosmetica kunnen verschillende problemen veroorzaken. Behalve door een
echte type IV allergie kunnen de klachten worden veroorzaakt door irritatie,
contacturticaria, fotocontactdermatitis, kleurveranderingen, acne.
Irritatie is de meest voorkomende klacht bij het gebruik van cosmetica. De
klachten treden direct na het aanbrengen van het cosmeticum op. Er kan
sprake zijn van jeuk en een stekend of branderig gevoel, meestal zonder
zichtbare afwijkingen. De klachten treden met name op in het gelaat. Sommige
patiënten verdragen na enige tijd geen enkel cosmeticum meer en
veronderstellen dat ze "allergisch" zijn voor alle cosmetica. Hierbij
spreekt men wel van een "status cosmeticus". Oppervlaktespanning-verlagende
stoffen en emulgatoren in "vochtinbrengende" crèmes zijn hiervan vaak de
oorzaak. Detergentia ("zeep") in producten als zeep, shampoo, bad- en
doucheschuim kunnen tevens irritatieklachten op andere delen van het lichaam
veroorzaken. Soms treden zichtbare afwijkingen op (roodheid en schilfering),
vaak centraal in het gelaat en op de oogleden. Bij afwijkingen aan de
oogleden is er meestal sprake van een optelsom van beschadigende factoren:
mechanisch (wrijven), chemisch (aanbrengen en verwijderen van cosmetica) en
klimatologisch (lage vochtigheid, droge wind). Differentiatie met een
atopische dermatitis, eczematide, psoriasis of type IV allergie is
wenselijk. Cheilitis en perioraal eczeem kunnen veroorzaakt worden door een
contactallergie voor
tandpasta.
Zorgvuldig contactallergisch onderzoek moet een type IV
allergie uitsluiten of aantonen. Speciale aandacht verdient de irritatie
contactdermatitis die veroorzaakt wordt door de lijm van kunstnagels.
Contacturticaria zijn soms moeilijk te onderscheiden van irritatieklachten.
Bekende veroorzakers zijn
perubalsem,
ammonium persulfaat in haarbleekmiddel
en
kaneelaldehyde, een smaakstof in bijvoorbeeld tandpasta. Bij
Fotocontactdermatitis kan sprake zijn van een toxische of allergische type
IV fotocontactdermatitis. Bekende voorbeelden zijn
ol. bergamottae in eau de
toilette,
musk ambrette in aftershave lotion en p. aminobenzoëzuur in
sunscreens. Acne wordt vrij zelden door cosmetica veroorzaakt. Het treedt
meestal op bij vrouwen die de leeftijd voor acne vulgaris gepasseerd zijn.
De voorkeurslokalisaties zijn de wangen en de kin, waarbij overwegend
gesloten comedonen (white heads) optreden. Sommige vetten en oliën in
gezichtscrèmes kunnen bij langdurig gebruik (vele maanden, jaren) deze acne
veroorzaken. Kleurveranderingen door cosmetica zijn over het algemeen door
de gebruiker gewenste veranderingen, maar op deze regel zijn uitzonderingen,
zij het dat deze effecten zelden optreden. Een voorbeeld is hyperpigmentatie
door lavendelolie en depigmentatie door kaneelaldehyde.
Type
IV allergieën komen beduidend minder voor dan irritatieklachten. De
afwijkingen treden vooral op aan de oogleden, in het gelaat en aan armen en
handen. Het klinisch aspect bestaat vaak alleen uit een jeukende roodheid
met schilfering, meestal beginnend aan de oogleden. De huid van de oogleden
is dun, gevoelig en makkelijk doorgankelijk. Men moet zich realiseren dat
alles wat letterlijk aan de vingers kleeft onbewust in de loop van de dag in
het gelaat en op de oogleden wordt gesmeerd. Zo uit een type IV allergie
voor een bestanddeel van een bodylotion of nagellak (b.v. TSFR) zich over
het algemeen het eerst aan de oogleden. Op grond van het klinisch aspect is
differentiatie van een irritatie contactdermatitis vaak niet mogelijk.
Bestanddelen van cosmetica die vaak een allergie veroorzaken behoren tot de
groepen van antimicrobiële middelen, parfums (fragrances) en emulgatoren.
CONSERVEERMIDDELEN IN COSMETICA
Veel cosmeticaproducten bevatten in meer of mindere mate water en zijn dus
onderhevig aan bederf. Antimicrobiële middelen voorkomen de groei van
bacteriën, schimmels en gisten die het product een andere dan de gewenste
geur kunnen geven en die een huidinfektie bij de gebruikers kunnen
veroorzaken.
Kathon CG ((C1)Me-isothiazolinone, europese
standaardserie) is een veel gebruikt middel. Allergieën komen frequent voor
en kunnen zich in lichte tot heftige vorm manifesteren. Kathon CG allergie
treedt vooral op bij de cosmetica die op de huid gesmeerd worden (lotions en
crèmes). Kathon CG in zogenaamde "rinse off" producten speelt geen of een
geringe rol (shampoo, bad- en doucheschuim). Er is een duidelijke tendens om
de toepassing van Kathon CG te verminderen of de concentratie sterk te
verlagen. Er is een (niet recente) lijst beschikbaar van produkten waar het
niet in zit.
Formaldehydereleasers vormen een andere belangrijke
groep van conserveermiddelen. Allergieën worden minder vaak gezien dan bij
Kathon CG. Voorbeelden zijn
quaternium-15 en
imidazolidinylureum.
PARFUM-FRAGRANCE IN COSMETICASommige parfums veroorzaken
een allergie, bijvoorbeeld:
Eugenol,
geraniol en
hydroxycitronellal. De parfummix van de europese standaardserie bevat naast
deze stoffen nog een vijftal parfums die regelmatig een allergie
veroorzaken.
Perubalsem. Een allergie voor perubalsem kan wijzen op
een cosmetica-allergie. Perubalsem is een harsachtige, visceuze vloeistof.
Toepassing vindt plaats in cosmetica, topische medicamenten en in de
voedselindustrie. Perubalsem bevat uiteenlopende stoffen, waaronder geur- en
smaakstoffen. Perubalsem allergie wordt bijvoorbeeld ook gezien bij bakkers
(vanille, kaneel), tandartsen (eugenol) en bij een allergie voor schillen
van citrusvruchten, deze laatste bevatten essentiële oliën die kruisreakties
geven met perubalsem.
EMULGATOREN IN COSMETICA
Emulgatoren worden toegepast in vloeibare cosmetica, bijvoorbeeld
bodylotions, gels en shampoos. Oleamidopropyldimethylamine is een emulgator
die de afgelopen jaren in Nederland regelmatig allergieën heeft veroorzaakt
en voorkomt in een body olie.
Auteur(s):
dr. H.B. van der Walle. Dermatoloog, ZH
Rijnstate, Arnhem.