Formaldehyde wordt vaak gebruikt als conserveringsmiddel maar is ook een sterk allergeen. Bij plakproeven wordt het bij circa 2-3% gevonden. Het veroorzaakt vooral handeczeem, soms eczeem in het gelaat. Vooral bij metaalbewerkers (metaalbewerkingsvloeistoffenen), (para)medici, maar ook bij anderen, door contact met formaldehyde in cosmetica, schoonmaakmiddelen, afwasmiddelen, lijmen, en vele andere producten. Het eczeem is vaak chronisch recidiverend omdat formaldehyde moeilijk te vermijden is. In het spraakgebruik is formaline synoniem met formaldehyde. Formaline echter is een merknaam voor een waterige oplossing met 37% vrij formaldehyde. Formaldehyde heeft een irriterende en penetrante geur en kan gemakkelijk polymeriseren. Formaldehyde heeft goede antimicrobiële eigenschappen (doodt de meeste bacteriën en schimmels); hiervan wordt gebruik gemaakt om huidverzorgende en huishoudelijke produkten, latexverven en boorolie te conserveren. Voor deze toepassing gebruikt men chemische stoffen die langzaam formaldehyde afgeven, de zogenaamde formaldehydereleasers; voorbeelden zijn Quaternium-15, Bronopol, paraformaldehyde, Germall 115, Germal ll, Bakzid P, Biocide DS 5249, Dantoin MDMH, Dowicil 200, Grotan BK, Bioban, KM 103, Parmetol K50, Polynoxylin, Preventol D 1-2-3. In de EU moeten producten die meer dan 0.05% formaldehyde bevatten, de melding 'bevat formaldehyde' op de verpakking hebben. Lagere hoeveelheden hoeven niet te worden vermeld maar kunnen wel eczeem veroorzaken.

Huidafwijkingen door formaldehyde ontstaan door het sterk lokaal irriterende effekt, het opwekken van contacturticaria en de inductie van een type IV allergie. Het klinisch beeld varieert van een erytheem met vesikels tot een echt eczemateus beeld.



In de gezondheidszorg wordt formaldehyde toegepast als fixatief voor biologisch materiaal, antitranspiratiemiddel, desinfektans van de urinewegen (methenamine) en voor koude sterilisatie. Verder is formaldehyde een belangrijk monomeer voor de produktie van synthetische polymeren; een bekend voorbeeld is het reeds genoemde phenolformaldehyde polymeer, dat later bekend is geworden als bakeliet. P-tert. butylphenolformaldehydehars is een niet volledig uitgehard polymeer met een stroperig karakter. Het wordt toegevoegd aan rubber lijmen om de initiële kleefkracht hiervan te vergroten. Het vindt toepassing in alle gangbare schoenlijmen en vormt naast kaliumbichromaat het belangrijkste type IV allergeen in schoenmateriaal. Textiel (katoen en wol) wordt kreuk- en strijkvrij door een "textielfinish", die gemaakt wordt van synthetische polymeren die formaldehyde bevatten. Deze polymeren kunnen langzaam ontleden en op deze wijze formaldehyde afgeven. Na enkele malen intensief wassen verdwijnt deze formaldehyde afgifte.

Formaldehyde is, naast textielkleurstoffen, verantwoordelijk voor het optreden van 'textielallergieën'. Deze allergieën werden in de jaren '80 weer vaker gezien dan in de jaren '70 en dit heeft waarschijnlijk te maken met de kwalitatief inferieure produktietechniek in de landen waar in de jaren '60 en '70 de produktie van textiel vanuit West-Europa is opgezet. Een allergie voor textielbestanddelen manifesteert zich meestal op de vochtige plaatsen van het lichaam, zoals in de plooi van elleboog of oksel, in de liesstreek of rond de knie. Een van de polymeren die gebruikt wordt als textelfinish, het ureumformaldehydepolymeer, wordt ook toegepast als lijm voor hardboard, spaanplaat en spouwmuurisolatie. Onder bepaalde omstandigheden kan depolymerisatie van dit ureumformaldehyde optreden, waarbij dan weer vrij formaldehyde ontstaat. Op deze wijze is in de jaren '70 door toepassing van een slechte kwaliteit ureumformaldehydelijm het bekende 'spaanplaatprobleem' ontstaan waarbij formaldehyde dampen vrijkwamen in woningen en allergische klachten veroorzaakten.


Auteur(s):
dr. H.B. van der Walle. Dermatoloog, ZH Rijnstate, Arnhem.