Epoxyhars

Epoxyharsprodukten hebben een grote mechanische sterkte, een hoge resistentie tegen chemicaliën, goede elektrische eigenschappen bij uiteenlopende temperaturen en een sterke hechting aan metalen en keramische materialen. Deze eigenschappen hebben epoxyharsen grote populariteit bezorgd met toepassingen in verfprodukten, in coatings met grote anticorrosie eigenschappen voor metalen in scheepsbouw en bouwnijverheid, speciale cement in weg- en waterbouw en bouwnijverheid, in elektrotechnische produkten, in de tandheelkunde en in de overbekende tweecomponenten-lijm. Het epoxyharssysteem is gebaseerd op het epoxyhars, een harder en een reactief oplosmiddel. Het epoxyhars is vaak opgebouwd uit epichloorhydrine en bisphenol A; aaneengekoppeld vormen zij het zogenaamde prepolymeer. Met een harder en een reactief oplosmiddel koppelt de eindgebruiker deze prepolymeren aaneen tot een polymeer.

De huidafwijkingen worden veroorzaakt door de laagmoleculaire epoxyharsprepolymeren, door sommige harders en reactieve oplosmiddelen. Over het algemeen gaat het om de induktie van een type IV allergie, waarbij de afwijkingen vaak een eczemateus karakter hebben en gelokaliseerd zijn aan de handen, de onderarmen en in het gelaat. Dit laatste door handcontact met het gelaat of door de dampen van harders of reactieve oplosmiddelen. De afwijkingen worden vooral waargenomen bij mensen die epoxyharsprepolymeren omzetten tot een epoxyharspolymeer. Zo worden huidafwijkingen gezien bij vloerenleggers, timmerlieden, schilders, bij werknemers in de glasvezelindustrie, bij toepassing van epoxylijmen in het huishouden en de (verf)industrie. Soms treden huidafwijkingen op door contact met uiteenlopende eindprodukten waarin epoxyharspolymeren niet volledig zijn uitgehard en nog laagmoleculaire prepolymeren bevatten. In het merendeel van deze gevallen gaat het om coatings, die gebruikt worden voor het verfraaien van bijvoorbeeld afsluitdoppen van potten en flessen, deurkrukken, filmcassettes en labels. Dit verklaart soms epoxyharsallergieën bij mensen die thuis of in hun werk niet daadwerkelijk epoxyharsprepolymeren hanteren.


Acrylverbindingen

Acrylmonomeren zijn afgeleid van acrylzuur en bezitten een dubbele band die tijdens de polymerisatiereactie wordt opengebroken en zo gebruikt wordt voor de ketengroei die leidt tot het acrylpolymeer. Deze polymerisatiereactie kan in gang worden gezet door warmte, ultraviolet licht, elektronenstraling of door toevoeging van chemicaliën.

Plexiglas en perspex zijn handelsnamen voor kunststof glasplaten gemaakt van polymeren van methylmethacrylaat. Acrylpolymeren worden toegepast in sneldrogende synthetische verven en in lijmen in de bouwwereld, in de automobielindustrie en in drukkerijen. Acrylverbindingen worden in de gezondheidszorg toegepast als kunstgebit, contactlens, wondspray, bril, gehoorapparaat en lijm voor orthopaedische protheses. Daarnaast zijn ze verwerkt in aanrechtbladen en badkuipen. In kosmetica komen ze voor als haarspray of kunstnagel.

De huidafwijkingen worden veroorzaakt door acrylmonomeren en soms door de toegevoegde chemische stoffen. Het acrylpolymeer zelf is voor de huid onschadelijk. Di- en triacrylmonomeren die veel toegepast worden in industiële verven en coatings kunnen bij contact met de huid een ernstige acute irritatie contact dermatitis met erytheem en blaarvorming veroorzaken. Bij langdurige blootstelling aan lage concentraties treeedt een chronische irritatie contact dermatitis op met vaak pijnlijke kloofvorming. Acrylmonomeren kunnen een type IV allergie induceren, waarbij het allergeen vermogen nogal sterk uiteen loopt. Bekende voorbeelden zijn metylmethacrylaat, belangrijke toepassing in de produktie van kunstglas, de vervaardiging van kunstgebitten en als lijm bijvoorbeeld in de orthopaedie, 2-ethylhexylacrylaat toegepast als hechtmateriaal voor pleister en di- en trimethacrylaten gebruikt in industriële verven, coatings, inkten en drukplaten. Cyanoacrylaten zijn acrylmonomeren die gebruikt worden in de bekende 10 seconden lijm, zij kunnen irritatie contact dermatitis of type IV allergie veroorzaken.

Door de uitgebreide en gevarieerde toepassing van acrylpolymeren in onze samenleving worden huidafwijkingen gezien bij mensen in sterk uiteenlopende beroepen. Het varieert van bouwvakker tot tandtechnieker en van kunstnagel-gebruiker tot orthopaed. In de jaren '70 bestond de indruk dat acrylmonomeren in toenemende mate aanleiding zouden geven tot huidafwijkingen, maar door het betrekkelijk snel gegroeide inzicht in de schadelijkheid van deze monomeren zijn veel produktieprocessen aangepast en behoren huidafwijkingen veroorzaakt door acrylmonomeren tot de minder frequent voorkomende.


Auteur(s):
dr. H.B. van der Walle. Dermatoloog, ZH Rijnstate, Arnhem.