Een droge huid (synoniemen: asteatosis cutis, sebostasis, xerosis cutis, xerodermie) komt vaak voor en heeft diverse oorzaken. Iedereen kan een droge huid hebben; in de Westerse wereld is de belangrijkste oorzaak de luxe van de dagelijkse warme douche. Warm water, en vooral heet water of water en zeep wast het natuurlijke vetlaagje van de huid. Dit wordt door het lichaam via talgproductie weer hersteld, maar de talgproductie verschilt van persoon tot persoon, en neemt op oudere leeftijd af. Bij veel of heet douchen kunnen de talgklieren dit niet bijbenen en ontstaat een droge huid. Ook atopisch eczeem patiënten hebben een droge huid. Dit hoort intrinsiek bij het syndroom atopie. Daarnaast komt een (extreem) droge huid voor bij de ichthyosis syndromen (zie verder onder ichthyosis) en bij sommige ziekten zoals hiv en lepra. Ook geneesmiddelen kunnen een droge huid veroorzaken (isotretinoine, oestrogenen, anti-androgenen, cytostatica).



Een deel van de atopische patiënten heeft een mutatie in het gen voor filaggrine (FLG). Filaggrin (filament-aggregating protein) heeft een belangrijke rol in de epidermale barrière. Het gen is gelegen op chromosoom 1q21, in een cluster van genen die betrokken zijn in de differentiatie van keratinocyten. FLG is aanwezig in het stratum granulosum. In de huid vindt men profilaggrin, een van de belangrijkste componenten van de keratohyaline granula. Profilaggrin wordt enzymatisch omgezet tot verschillende filaggrin peptiden welke aggregaten van keratine 1, 10 en andere keratinen kunnen vormen, op zo'n manier dat de keratinocyt zijn afgeplatte vorm krijgt in het stratum corneum. Uiteindelijk ontstaat een 'cornified cell envelope' een omhulsel van keratinen. Deze afgeplatte corneocyten vormen een goede barrière tegen water, bacteriën, allergenen, etc. De fillaggrine eiwitten vervallen tot hygroscopische aminozuren die fungeren als een natuurlijke moisturizer in de huid. Bij mutaties in het gen ontstaat een droge huid, een slechte huidbarrière, met minder hygroscopische aminozuren. Teer preparaten, zo blijkt uit recent onderzoek uit Nijmegen, kunnen de huidbarrière herstellen. Dit zou kunnen verklaren waarom teerpreparaten, die een zwak anti-inflammatoir effect hebben in de range klasse I corticosteroïd, toch wat doen bij atopisch eczeem en chronisch handeczeem.

Klinisch beeld:
Zichtbaar droge huid, vooral in de flanken, lateraal op bovenarmen, en de onderbenen, soms met een fijne pityriasiforme schilfering (pityriasis simplex corporis, capillitii, faciei). Soms ontstaan scheuren in de huid (craquele eczeem, asteatotisch eczeem).



Therapie:

Adviezen
Niet overmatig (>1 x per dag) of te heet baden of douchen. Vroeger werd tegen atopisch eczeem patiënten gezegd: helemaal niet douchen, maar dat gaat te ver. Verantwoord is wel douchen, maar niet te heet, niet te lang, niet teveel zeep gebruiken (zeep hoeft eigenlijk alleen maar op haren, oksels, liezen en genitale regio), en voor atopisch eczeempatiënten: direct na het douchen de huid insmeren met een licht vettende crème of lotion. Ook kan men een badolie in het badwater of onder de douche gebruiken, dit laat een olielaagje achter op de huid. Atopisch eczeem patiënten moeten de rest van de dag ook de huid in goede conditie houden en zich zonodig nog een keer insmeren met een vettend product. Kamertemperatuur laag houden, relatieve vochtigheidsgraad niet te laag.

Welk product te kiezen ?
De vettende producten hoeven niet perse basis crèmes of zalven op recept uit de apotheek te zijn. De cosmetica industrie verkoopt complete huidverzorgingslijnen die allemaal beter zijn gemaakt, beter uitsmeren, prettiger ruiken, veel sneller in de huid trekken en vaak ook nog goedkoper zijn dan zalven en crèmes die op recept worden verstrekt. Het enige nadeel aan deze producten is dat er componenten in zitten waar patiënten allergisch voor kunnen zijn zoals wolalcoholen, parfum (fagrances), en vele andere allergene componenten. Vooral atopische patiënten hebben een kans om allergieën te ontwikkelen (omdat ze veel huidverzorging producten gebruiken en omdat hun huidbarrière verstoord is). Maar wie geen contactallergie heeft kan prima uit de voeten met het omvangrijke assortiment cosmetica. Het advies is wel om een product te kopen van een gerenommeerd merk. Voorbeelden zijn Nivea, Zwitsal, Balneum, Neutral, Dove, Vaseline Intensive Care, Eucerin, Dermolin, Physiogel, etc. Koop alleen producten waarbij op de verpakking precies is vermeld wat er allemaal in zit. Patiënten met een contactallergie moeten exact weten waar ze allergisch voor zijn, ook alle synoniemen kennen van deze stoffen, en zeer goed het etiket lezen van alles wat ze kopen. Fabrikanten veranderen ook soms de samenstelling van de producten, dus blijf dit regelmatig controleren. Unilever, fabrikant van meerdere merken zoals Dove, Neutral, Zwitsal en Vaseline Intensive Care heeft een website (wat zit er in onze producten) waarop per product kan worden opgezocht wat er precies in zit.

De frequentie van wolalcohol allergie onder patiënten met atopisch eczeem en chronisch eczeem e.c.i. valt in de praktijk erg mee (< 1%). Bij kinderen met atopisch eczeem komt het wel vaker voor, de frequentie is onduidelijk en hangt sterk af van het onderzochte cohort. Om een goed beeld te krijgen moet men niet kijken naar rapportages van dermatologen en allergologen over wat zij vinden in hun geteste patiënten, want dat is een niet representatieve selectie (patiënten die al verdacht werden van een contactallergie). De enige manier om er achter te komen is het testen zonder selectie van opeenvolgende patiënten met atopisch eczeem of chronisch eczeem, of in de gezonde populatie. Dit soort onderzoek is weinig verricht, maar er is 1 studie (Magen E. et al.) waarin 864 ongeselecteerde opeenvolgende eczeempatiënten zijn getest. Hiervan had 0.6% een wolalcohol-allergie. Contactallergieën voor nikkel (13.2%), chroom (12.8%), parfum (fragrance mix, 6.8%), kobalt (1.4%), ethylenediamine dihydrochloride (1.3%), epoxyhars (1.3%), perubalsem (1.0%), carbamix (0.8%), en thiomersal (0.7%) kwamen veel vaker voor. De overgrote meerderheid van patiënten met atopisch eczeem of chronisch eczeem kan dus gewoon de prettige uitsmerende lotions en crèmes van de bekende cosmeticalijnen gebruiken, maar zij moeten wel oppassen met geparfumeerde producten.


Producten voor de droge huid van de cosmetica industrie:




Indifferente therapie voor de droge huid op recept (FNA, magistraal, Magistrale bereider / Fagron):

Crèmes
R/ Lanettecrème I FNA (cremor lanette I FNA), 100 g.
R/ Lanettecrème II FNA (cremor lanette II FNA), 100 g.
R/ Cetomacrogolcrème FNA (cremor cetomacrogolis FNA),100 g.

Zeer licht vettende crèmes
R/ Cetaceum 5% in cetomacrogolcrème, 100 g, 500 g.
R/ Cetomacrogolcrème met 10% vloeibare paraffine (25-80 mPa.s), 100 g.
R/ Vaseline 10% in cetomacrogolcrème FNA, 100 g.
R/ Vaseline 10% in lanettecrème I FNA,100 g.
R/ AD crème, 100 g.

Licht vettende crèmes
R/ Vaseline 20% in cetomacrogolcrème FNA,100 g.
R/ Vaseline 20% in lanettecrème I FNA,100 g.

Vetcrèmes
R/ Vaselinecetomacrogolcrème FNA (cremor vaselini cetomacrogolis), 100 g, 500 g.
R/ Vaselinecetomacrogolcrème met 5% glycerine, 100 g.
R/ Vaseline carbomeer crème (vaseline 20%, paraffine 10%, lanette SX, water), 100 g, 500 g.
R/ Vaseline lanette crème FNA (cremor vaselini lanette FNA) (22.5% vaseline, 12.5% paraffine, lanettewas, propyleenglycol, water),30 g, 100 g, 500 g.

Vetcrèmes met 50% vet
R/ Vaseline 25%, paraffine 25% in lanettecrème, 100 g.
R/ Vaseline 50% in cetomacrogolcrème FNA,100 g.
R/ Vaseline 50% in lanettecrème FNA (lanette vaseline aa, lanette crème en vaseline album in gelijke delen), 100 g.

Vochtinbrengende crèmes (uitgezonderd producten met ureum, melkzuur, salicylzuur)
R/ Cetomacrogolcrème met 10% glycerol, 100 g.
R/ Vaseline 10% en glycerine 10% in cetomacrogolcrème FNA, 100 g, 500 g.
R/ Lanoline vaseline glycerine in gelijke delen, 15 g.
R/ Cetomacrogolzalf / water ana met 5% glycerine, 500 g.
R/ Waterhoudende zalf FNA (Unguentum aquosum), 30 g.
R/ Eucerine cum aqua (eucerine met water), 100 g.

Zalven
R/ Lanettezalf FNA (unguentum lanette FNA), 100 g, 500 g.
R/ Cetomacrogolzalf FNA (unguentum cetomacrogolis FNA),100 g, 500 g.
R/ Paraffine - vaseline aa (paraffine liquidum 110-230 mPa.s - vaseline aa), 100 g, 500 g.
R/ Paraffine perliquidum - vaseline aa (paraffine perliquidum 60-80 mPa.s - vaseline aa), 100 g, 500 g (dunner, smeert makkelijker uit).
R/ Cetiol V 25% in cetomacrogolzalf 75%, 100 g.
R/ Cetiol V 25% in lanettezalf FNA 75%, 30 g.
R/ Koelzalf FNA (unguentum leniens) (57.5% arachide-olie, monoleïne 5%, witte bijenwas 12.5%, water),100 g.
R/ Koelzalf zonder rozenolie FNA, 100 g, 500 g.
R/ Koelzalf met 20% vaseline,100 g.
R/ Oogzalf basis FNA (Oculentum simplex FNA) (wolvet, cetostearylalcohol, paraffine Vaseline), 30 g.

Zeer vette zalven
R/ Eucerine anhydricum.
R/ Vaseline met 10% wolvet (lanoline 10% in vaseline), 100 g.
R/ Vaseline album (pure vaseline, petrolatum), 30 g, 100 g, 500 g.
R/ Adeps suillis (varkensvet, reuzel, axungia), 30 g, 100 g.

Smeersels
R/ Lanette smeersel FNA (linimentum lanette FNA), 100 g, 500 g. Geschikt voor het behaarde hoofd (zie ook: producten voor het behaarde hoofd).

Badoliën
R/ Soya Oleum Emulgatum (soya badolie), flacon à 250/1000 ml.
R/ Balneum Hermal badolie (badolie licht vettend), flacon à 100/200/500/1000 ml.
R/ Oilatum Neutral badolie (minerale badolie), flacon à 500 ml, 10 ml per 75 l badwater.
R/ Arachidis Oleum Emulgatum (arachide badolie), flacon à 250 ml / 1000 ml.
R/ Zwitsal verzorgende badolie (soja olie en canola olie), fles à 100/200 ml.
R/ Zwitsal medicinale baby badolie (soja olie), fles à 100 ml.

Badoliën, extra vettend
R/ Balneum Hermal extra vettend (badolie extra vettend), flacon à 100/200/500 ml.

Jeukstillende badolie
R/ Balneum Hermal jeukstillend (badolie jeukstillend (met polidocanol)), flacon à 100/200 ml.

Overige producten (gels, crèmes, lotions)
R/ Bad en douche crème 'dr. de Swaan' (badcrème, licht vettend), pot à 400 g.
R/ Douche crème 'dr Schulten' (douche crème vettend), 300 g.
R/ Bad en douche lotion UMCG (Alcohol cetylicus et stearylicus emulsificans B, Soya Oleum en Cetiol V), flacon à 1 L.
R/ Balneum Hermal babycrème extra vettend (babycrème extra vettend ), flacon à 45 ml.
R/ Balneum Hermal crème extra vettend (crème extra vettend), flacon à 100 ml.
R/ Balneum Hermal douche-gel (douche-gel licht vettend), flacon à 150 ml.
R/ Zwitsal baby badmelk (vernix protection), fles à 200 ml.

Magistrale receptuur voor badolie
In de periode dat de commerciële badoliën niet meer vergoed werden, zijn er een aantal loco-preparaten ontwikkeld: magistrale recepten voor het zelf bereiden van een badolie op basis van soja olie of andere oliën, en zepen. Over het algemeen zal de apotheker liever een standaard badolie afleveren.
R/ Soya oleum 860 g, Polysorbatum 80 (Tween 80) 70 g, Sorbitani mono-oleas (Span 80) 70 g.
R/ Oleum olivae 860 g, Polysorbatum 80 (Tween 80) 70 g, Sorbitani mono-oleas (Span 80) 70 g (zelfde recept met olijfolie).
R/ Arachidis oleum 430 g, Paraffinum perliquidum 430 g, Polysorbatum 80 (Tween 80) 70 g, Sorbitani mono-oleas (Span 80) 70 g (vetter). Zie voor bereidingsvoorschrift de L.N.A. mededeling No. 4 (1993).
R/ Soya oleum 550 g, Paraffinum liquidum (110-230 mPa.s) 250 g, Laureth 2 (dehydol LS2, Henkel, Bufa-Chemie): 100 g, (totaal ca 1000 ml). Vochtinbrengende zalfbasis voor na bad of douche.
R/ Lotio soya oleum 50% bad-douche gel: Soya oleum 500 g, Carbomerum 974P (of 940) 1 g, Laureth 2: 5 g, Aqua purificata 393 g, Propylenglycolum 100 g, Ammonia 10% 1 ml.
R/ cera lanette SX 30, aqua 12, vaseline 50, paraffine liquidum 50, aqua ad 300 (te gebruiken als snel de huid intrekkende licht vettende crème na het douchen).
R/ aqua purificata 60, propyleenglycol 30, ung lanette ad 300. R/ ung cetomacrogolis FNA, of ureum 10%, aqua pur 20% in ung cetomacrogolis FNA.
R/ ung emulsificans BP (alc. cetostearylicus 270, Na-laurylsulfas 30, aqua 10, vaselinum 500, paraffine liq. 200) is een vette basis uit de British Pharmacopee die ook goed zou bevallen.
R/ methylparabenum 600 mg (= 4 ml sol. methylparabenum concentratum), paraffinum liquidum 45 g, glycerolum (85%) 7.5 g, carbopol 940 1.5 g, triaethanolamine 1.5 g, polysorbatum 80 1.5 g, Na-laurylethersulfaat 1.5 g, aqua dest ad 300 (recept van Nutraderm).
R/ ethylalcohol 100, propyleenglycol 300, HPMC (hydroxypropylmethylcellulose) 10, aqua ad 500.
R/ cera lanette SX 100, cetiol V 60, soya olie non-emulgatum ad 1 liter. Badolie of na het douchen op de natte huid smeren.

Wolvetvrije producten
R/ Koelzalf (unguentum leniens FNA).
R/ Paraffine - vaseline aa.
R/ Vaseline album.
Patiënten met een wolalcohol-allergie kunnen meestal ook de Physiogel producten veilig gebruiken. Daarnaast zijn er vele corticosteroïden in een vette basis die wolalcohol-vrij zijn. Zie onder zalfkiezer om een selectie te maken.

Cosmetica lijnen voor de droge huid
R/ Dermolin: Dermolin body crème, Dermolin herstellende crème, Dermolin bodylotion, Dermolin dag- en nacht-crème.
R/ Dove: Dove Beauty Moisture Dagcrème en Nachtcrème, Dove Body Butter Intensive Nourishment, Dove Body Cream, Dove Body Lotion, Dove Body Milk Essential Nourishment, Dove Hand Cream, Dove Visible Care Douchecreme, en overige (www.dove.com).
R/ Eucerin: Eucerin pH5 Herstellende zalf, Eucerin pH5 Body creme, Eucerin pH5 Bodylotion, Eucerin pH5 Badolie, Eucerin pH5 Douche olie, Eucerin AtoControl Face Care Cream, Eucerin AtoControl Acute Care cream, Eucerin AtoControl Bodylotion en Eucerin AtoControl Bad en Douche olie, Eucerin Complete Repair Lotion, Eucerin herstellende hand- en voet crème, en overige (www.eucerin.nl).
R/ Neutral: Neutral bodymilk (bodylotion), Neutral baby crème, Neutral gezichtscrème, Neutral baby badolie, Neutral baby huidolie (www.neutral.nl).
R/ Nivea: Nivea crème, Nivea Soft hydraterende crème, Nivea Verzorgende Body Milk, Nivea Sensitive Body Lotion, Nivea Happy Time Body Lotion, Nivea Pure & Natural Body Lotion, Nivea Pure & Natural Verstevigende Body Crème, Nivea Express Body Lotion, Nivea Express Hydration Hand Lotion, Nivea Onder de Douche Body lotion en Milk, Nivea Pure & Natural Body Milk, Nivea Pure & Natural Handcrème, Nivea Repair & Care Herstellende Body Lotion, Nivea Repair & Care Body Crème, Nivea Repair & Care Handbalsem, Nivea Zijdezachte Body Milk, Nivea Zijdezachte Luchtige Body Crème, Nivea Zijdezachte Handcrème, en andere (www.nivea.nl).
R/ Physiogel: Physiogel crème, Physiogel body lotion, Physiogel A.I. lotion en crème, Physiogel shampoo (www.physiogel.com).
R/ Vaseline Intensive Care: VIC Intensive Rescue Body Lotion Essential Moisture, VIC Intensive Rescue Body Lotion Fragranced, VIC Intensive Rescue Beschermende en Herstellende Lotion, VIC Intensive Rescue Herstellende & Beschermende Lotion ongeparfumeerd, VIC Intensive Rescue Hydraterende Voetcrème, VIC Intensive Rescue Moisture Locking Cream, VIC Intensive Rescue Verlichtende en Herstellende Balsem, VIC Intensive Rescue Verzachtende Handcrème, Vaseline, Vaseline Body Lotion Vochtinbrengend, Vaseline Cocoa Butter Deep Conditioning Body lotion, Vaseline Cocoa Butter Smoothing Body Butter, Vaseline Cocoa Butter Vitalising Gel Body Oil, en andere (www.unilever.nl).
R/ Zwitsal: Zwitsal crème, Zwitsal Droog Huidje crème, Zwitsal Body Lotion, Zwitsal Badolie, en overige (www.zwitsal.nl).

Hypoallergene cosmetica
De productlijn van Physiogel (Stiefel) is prijzig en wordt niet vergoed, maar sommige patiënten met contactallergieën zullen toch geen andere keus hebben dan deze producten aan te schaffen. Verkrijgbaar bij de apotheek, drogist en bij diverse webwinkels. Er zijn soms problemen met de verkrijgbaarheid in Nederland. Bij aangetoonde contactallergieën kan de patiënt proberen d.m.v. een gemotiveerde brief de kosten te declareren bij de zorgverzekeraar: sommigen vergoeden dan alsnog de kosten. De meesten zijn echter erg rigide en beschouwen dit als reguliere kosten voor lichaamsverzorgingsproducten waarvoor geen recht bestaat op vergoeding.
R/ Physiogel crème: tube 75 ml (circa 14 euro) en 150 ml (circa 23 euro).
R/ Physiogel body lotion: flacon 200 ml (circa 22 euro).
R/ Physiogel A.I. lotion 200 ml (circa 28 euro) en crème 50 ml (circa 24 euro).
R/ Physiogel shampoo 250 ml (circa 12 euro).



De productlijn van Drs Leenarts bevat een aantal verzorgende producten met zo min mogelijk allergene substanties, vooral gericht op baby's en peuters. Verkrijgbaar via de webwinkel (www.drleenarts.com) en een aantal drogisterijketens. Het nieuwe product Drs Leenarts Bergzalf bevat wolalcoholen.
R/ Drs Leenarts Babybillen zalf: pot à 100 ml (circa 12 euro).
R/ Drs Leenarts Droge Huid Zalf: pot à 100 ml (circa 11 euro).
R/ Drs Leenarts Badlotion: flacon à 200 ml (circa 15 euro).
R/ Drs Leenarts Waterpokken Lotion: flacon à 50 ml (circa 17 euro).








Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.