Seborroïsch eczeem (eczema seborrhoicum, seborrheic dermatitis, ziekte van Unna) is een erythematosquameuze eruptie die vooral voorkomt op plaatsen waar veel talgproductie is. Voorkeurslokalisaties: behaarde hoofd, wenkbrauwen, oogranden, nasolabiale plooi, baard, retro-auriculair, oorschelp en gehoorgang, pré-sternaal en interscapulair. De ontsteking lijkt veroorzaakt te worden door (of is geassocieerd met) de gist Pityrosporon (Malassezia). Deze gist komt normaal voor op de huid, alleen bij sommige personen veroorzaakt dit een ontstekingsreactie. Mogelijk via complementactivatie, een andere theorie is dat een lipase in de gist (de gist leeft van lipiden op de huid) vrije vetzuren genereert met een inflammatoire werking. Het is niet zo dat de gist in grotere aantallen voorkomt op de huid van seborroïsch eczeem patiënten. Zij reageren er alleen meer op. Pityrosporon speelt een rol bij seborroïsch eczeem, hoofdroos (pityriasis capitis), Pityriasis versicolor en Pityrosporon folliculitis.



Seborroïsch eczeem komt vaak voor (bij 3-5% van de populatie). Het komt iets vaker voor bij mannen. Het kan variëren van een milde dermatitis met roodheid en schilfering paranasaal en in de wenkbrauwen tot een totale erytrodermie. Uitgebreide vormen worden vooral gezien bij afweerstoornissen (o.a. AIDS). Het kan verergeren door wisselingen in klimaat en vochtigheidsgraad (verergert bijvoorbeeld vaak tijdens langere ziekenhuisopname in airconditioned gebouwen), krabgedrag, overmatig wassen met zepen, en stress. Bij kinderen wordt het vooral gezien als berg bij baby's en als luier dermatitis.

Hoofdroos (voorkomend bij 15-20% van de populatie) wordt beschouwd als seborroïsch eczeem van de hoofdhuid. Meestal is er alleen een fijne schilfering, maar ook dikke adherente schilferlagen en crustae komen voor, en soms ernstige bacteriële superinfectie. Seborroisch eczeem kan strooien vanuit het haar naar haargrens, voorhoofd, oren, nek en hals. Bij de donkere huid kan het hypopigmentatie veroorzaken.

DD:
Gelaat: atopisch eczeem, contacteczeem, droge huid (xerosis cutis, asteatotisch eczeem), orthoergisch eczeem, rosacea, dermatitis perioralis, dermatomycose, Langerhans cel histiocytose, (acute) SLE, dermatomyositis, acrodermatitis enteropathica, sebopsoriasis (eczema seborroicum psoriatiforme).
Haar: psoriasis, tinea capitis, tinea amiantacea.
Romp en inversa lokalisaties: psoriasis, dermatomycose, dermatomyositis, geneesmiddelenreacties, erythrasma, necrolytisch migratoir erythema, impetigo, dermatitis intertriginosa, pemphigus, erytrodermie nno.

Therapie hoofdroos / pityriasis capitis / seborroisch eczeem van de hoofdhuid:
R/ Head & Shoulders Classic Antiroos Shampoo. Bevat piroctone olamine. Piroctone olamine is een antimycoticum. Het wordt vaak gebruikt in antiroosshampoo als vervanging voor de veelgebruikte verbinding zinkpyrithion.
R/ Resdan anti-roos shampoo, Resdan anti-roos shampoo forte. Bevatten zinkpyrithion, salicylzuur en menthol.
R/ Resdan anti-roos shampoo voor de gevoelige huid en Resdan anti-roos shampoo voor geverfd haar. Bevatten piroctone olamine.
R/ Guhl anti-roos shampoo. Bevat piroctone olamine.
R/ Sebamed anti-roos shampoo. Bevat piroctone olamine.
R/ zinkpyrithion shampoo (diverse merken, Revlon ZP11, Resdan anti-roos shampoo, Resdan anti-roos shampoo forte).
R/ ketoconazol shampoo (60 ml), minimaal  keer per week (na wassen haar met willekeurige shampoo) op vochtig haar inmasseren, 3-5 minuten laten intrekken, uitspoelen en drogen. Zonodig onderhoudsbehandeling 2-4 keer per maand.
R/ seleen(di)sulfide shampoo (Selsun). ’s Avonds seleensulfide op de plekken aanbrengen, 10-15 min laten inwerken, daarna (of de volgende ochtend) grondig afspoelen (éénmaal daags gedurende één tot drie weken). De behandeling driemaal herhalen met tussenpozen van één of drie maanden. Nadeel: maakt haar vet, onaangename geur, kan de hoofdhuid irriteren.
R/ 5% tea tree olie shampoo.
R/ itraconazol oraal (in ernstige gevallen).

Koolteerhoudende producten voor het behaarde hoofd:
R/ koolteer 7.5% / levomenthol 1.5% shampoo, flacon à 300 ml (magistraal recept van Fagron, bestelnr. 117942, ter vervanging van Denorex Rx shampoo).
Denorex Rx is niet meer leverbaar in Nederland. Alternatieven zijn koolteer 7.5% / levomenthol 1.5% shampoo van Fagron, Denorex Therapeutic Maximum Itch Relief Dandruff Shampoo & Conditioner, verkrijgbaar via Amazon.com, en TarMed shampoo (koolteer 4%), in Duitsland verkrijgbaar. Of Resdan anti-roos shampoo forte (zonder recept verkrijgbaar bij de drogist, wordt niet vergoed).
R/ 20% LCD in lotio paraffine capitis (250 ml).

Corticosteroïden (in ernstige gevallen):
R/ Triamcinolon lotion.
R/ Topicorte 2.5 mg/g 1-2 dd op behaarde hoofd, 's ochtends uitspoelen met Resdan anti-roos shampoo.
R/ Betnelan scalplotion.
R/ Miconazol 2% in Locoid scalp lotion of in Locoid Crelo.

Vetten om de schilfering los te weken:
R/ lanettesmeersel FNA of cetomacrogolsmeersel FNA
R/ 25% cetiol Vin basis pro cetomacrogolzalf FNA of in cetomacrogolzalf FNA.
R/ 25% cetiol Vin basis pro ung lanette FNA of in ung lanette FNA.
R/ cremor vaselini lanette FNA (vetcrème).
R/ cremor vaselini cetomacrogolis FNA (vetcrème).
R/ lotio paraffine capitis (250 ml).
R/ 20% LCD in lotio paraffine capitis (250 ml).
R/ unguentum lanette FNA (vet) of de basis pro ung lanette FNA.
R/ unguentum cetomacrogolis FNA (vet) of de basis pro ung cetomacrogolis FNA.
R/ axungia (adeps suillus, reuzel, varkensvet). Het nadeel van axungia is dat het niet lekker ruikt, snel ranzig wordt en minder goed uitwasbaar is.

Salicylzuur:
R/ salicylzuur 5% in 75% (basis pro) lanettezalf FNA + 25% cetiol V.
R/ salicylzuur 5 of 10% in axungia.

Combinaties van corticosteroïden en salicylzuur:
R/ triamcinolonsalicylzuursmeersel LNA (salicylzuur 5% + triamcinolonacetonide 0.1% in lanettesmeersel FNA).
R/ salicylzuur 5% of 10% + triamcinolonacetonide 0.1% in 75% (basis voor) lanettezalf FNA + 25% cetiol V.
R/ salicylzuur 5% of 10% + triamcinolonacetonide 0.1% in lanettesmeersel.
R/ salicylzuur 5% in Topicorte lotion (zie tabel salicylzuur toevoegen aan steroïden).

Combinaties van corticosteroïden en salicylzuur, teer, zwavel:
R/ zwavel 5% in Topicorte® huidemulsie.
R/ ureum 5%, LCD 5% in Topicorte emulsie.

Alternatieve middelen die mogelijk effectief zijn:
R/ tea tree olie (puur of 5% in shampoo)


Therapie seborroïsch eczeem gelaat en romp:
De shampoos met zinkpyrithon of ketoconazol kunnen eventueel ook in de baardstreek of borst en rug worden gebruikt (niet in de oksels). Nadeel is dat de basis kan irriteren.
R/ Nizoral (ketoconazol) 2% crème, 2 dd, minimaal 2 weken, zonodig daarbij ook Nizoral hoofdgel geven.
R/ Loprox (ciclopirox) crème, Myk (sulconazol) crème of lotion, Lamisil (terbinafine) crème.
R/ corticosteroïden klasse I of II (hydrocortison 1% crème FNA, triamcinolon 0.1% crème FNA). In ernstige gevallen sterkere steroïden. Over het algemeen terughoudend voorschrijven, voor een korte periode, i.v.m. rebound effecten, afhankelijkheid, en bijwerkingen (atrofie).
R/ Elidel (pimecrolimus) crème of Protopic (tacrolimus) zalf.

Combinaties van klasse I of II corticosteroïden en ketoconazol:
R/ hydrocortison 1% in ketoconazolcrème of Daktacort (miconazol 2% in hydrocortison 1% crème).
R/ triamcinolon 0.1% in ketoconazolcrème.

Preparaten met zwavel:
R/ zwavel 5% in hydrocortisonzalf FNA of triamcinolonzalf FNA (zie tabel zwavel toevoegen aan steroïden).

Preparaten met teer:
R/ LCD 10% in lanettezalf FNA.
R/ LCD 10% + salicylzuur 10% in lanettezalf.
R/ LCD 10% + triamcinolon 0.1% in vaselinelanettecrème FNA.
R/ LCD 5%, hydrocortison 1 % in lanettezalf FNA.
R/ LCD 5 of 10%, zwavel 5% in lanettecrème I FNA of in eucerine cum aqua.
R/ LCD 5%, zwavel 5%, hydrocortison 1% in lanettecrème I FNA.
R/ LCD 10%, salicylzuur 5%, in eucerine cum aqua.
R/ LCD 10%, salicylzuur 5%, zwavel 5%, triamcinolon 0.1%, cremor lanette II ad 60 g.

Diversen:
R/ Azelaïnezuur 20% crème.
R/ itraconazol 1 dd 100 mg gedurende 1-2 weken.
R/ itraconazol 1 dd 200 mg gedurende gevolgd door 1 dd 200 mg op de eerste 2 dagen van elke volgende maand.
R/ terbinafine 1 dd 250 mg ged 2-4 weken.
R/ isotretinoïne 1 dd 10 mg.
R/ UVB fototherapie.

Therapie blepharitis seborroica:
Voorzichtig reinigen met een wattenstaafje gedrenkt in baby shampoo.
R/ hydrocortison 1% crème of zalf FNA.
R/ hydrocortison 1% in ketoconazolcrème.
Zie ook onder blepharitis squamosa.







Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.