Erythema ab igne (erythema caloricum, kachelbenen, kachelrug, pigmentatio reticularis e calore, fire stains, toasted skin syndrome) is een grillige pigmentatie van de huid veroorzaakt door hitte. Na langdurig (weken tot jaren) contact met hete voorwerpen of door infraroodstraling (b.v. van een straalkachel of een kruik) kan een erythemateuze, later meer bruin tot bruinzwarte verkleuring in een grillig, vaak reticulair patroon ontstaan. Soms is er ook hyperkeratose. Ook atrofie en kwetsbaarheid van de huid kan voorkomen in de donkere gebieden. De afwijking veroorzaakt meestal geen klachten, soms wat jeuk of branderige of stekende sensatie. Erythema ab igne kan overal op romp of extremiteiten voorkomen, daar waar de huid is blootgesteld aan een hittebron. Bijvoorbeeld op de billen bij zitten op een kachel of op de buik als daar vaak een warme kruik op wordt gelegd.

Per definitie is erythema ab igne gekoppeld aan warmtestraling, en in het verleden werd blootstelling aan hete kruiken, elektrische dekens en straalkachels vaak genoemd als oorzaak. Maar ook in de moderne tijd in huizen met centrale verwarming en zonder kruiken komt het beeld nog steeds voor. In chronisch bestaande erythema ab igne kunnen korsten, wondjes en carcinomen ontstaan (plaveiselcelcarcinoom, Merkelcel tumor). Dit gebeurde echter vooral in het verleden, bij langdurige blootstelling aan hittestraling afkomstig van kolenvuur.

Soms is het moeilijk om erythema ab igne te onderscheiden van livedoid vasculopathie. Als uit de anamnese niet duidelijk blijkt dat er blootstelling aan een hittebron is geweest, overweeg dan de diagnose livedoid vasculopathie of livedo reticularis. Het reticulaire patroon bij erythema ab igne komt waarschijnlijk overeen met het vascularisatie patroon van de huid waarbij er centraal aanvoer is van bloed vanuit een arteriole, en in de periferie afvoer door venulen. Het centraal aangevoerde bloed heeft een temperatuur van 37° waardoor dit gebied niet thermisch beschadigd wordt. Naar perifeer neemt de diameter van de vaatjes toe en de flow neemt af en in het verloop van centraal naar perifeer neemt de temperatuur toe door opname van warmte vanuit de warmtebron. Daarom ontstaat perifeer de schade en de verkleuring. De temperatuur wordt meestal niet hoger dan 45° (onder de grens waarbij brandwonden kunnen ontstaan). Zowel de capillairen raken beschadigd (erytrocyten extravasatie, ijzerpigment) als de epidermis (pigmentincontinentie). Bij livedoid vasculopathie ontstaat het zelfde reticulaire patroon door vaatschade en stolling in met name het perifere low-flow gedeelte.



Er is ook een moderne variant beschreven: de laptop dermatitis. Deze ontstaat op de bovenbenen bij personen die langdurig met de laptop op schoot zitten.

In Westerse landen met centrale verwarming begint erythema ab igne zeldzaam te worden. De laptop variant komt vaker voor. Andere voorbeelden van warmtebronnen zijn de open haard, houtgestookte ovens, terrasverwarming, vuurkorven, hete kruiken, stoelverwarming, straalkachels, virtual reality headsets. Sommige patiënten gebruiken warme kruiken om diverse pijnklachten, waaronder buikpijn, te verlichten. Erythema ab igne komt vaker voor bij vrouwen (2:1), waarschijnlijk omdat vrouwen soms hete kruiken op de onderbuik gebruiken bij menstruatiepijn. Beroepsmatig komt het voor bij o.a. bakkers en in smederijen en gieterijen.
 
DD:
Livedo reticularis, livedo racemosa, livedoid vasculopathie, fysiologische (reversibele) cutis marmorata, cutis marmorata telangiectatica congenita, poikiloderma vasculare atrophicans, striae, cutaan T-cel lymfoom, dermatomyositis, vasculitis, genodermatosen met reticulaire hyperigmentatie, keratosis lichenoides chronica (Nekam disease), pancreatitis met verhoogd trypsine in het bloed, angiosarcoma, bulleuze dermatosen.

Diagnostiek:
De diagnose wordt gesteld op het klinisch beeld en de anamnese (blootstelling aan een hittebron). Bij verdenking op livedoid vasculopathie een biopt afnemen en onderzoek doen naar hypercoagulabiliteit. Als kruiken werden gebruikt als verlichting van buikpijn, rugpijn, gewrichtspijn of andere pijnklachten, dan verwijzen naar het betreffend specialisme om na te gaan wat de oorzaak daar van is en te proberen er wat aan te doen. Bij pancreatitis kan ook een reticulair erytheem op onderbuik, borst en bovenbenen ontstaan (Walzel's sign), door vaatschade veroorzaakt door een verhoogd trypsine in het bloed.

PA:
Atrofie van de epidermis. Soms hyperkeratose. Vasodilatatie en soms tekenen van milde vaatschade zoals vergrote endotheelcellen en enige erytrocyten extravasatie. Depositie van hemosiderine en melanine in de dermis.

Therapie:
De hittebron definitief vermijden en daarna afwachten totdat de verkleuringen spontaan wegtrekken of minder zichtbaar worden. Het kan lang duren voordat het pigment verdwijnt (maanden tot jaren), soms verdwijnt het niet. Goede behandelopties zijn er eigenlijk niet. Hydrochinon crème en tretinoïne crème worden genoemd maar het resultaat is matig. Persisterend pigment kan eventueel met pigmentlasers worden behandeld: in case reports wordt succes beschreven van behandeling met een 1064 nm Q-switched ND-YAG laser met lage energie (1.8 J/cm²) en van een 755 nm Alexandriet laser. Het is niet zeker hoe effectief dit is, het gaat maar om 2 case-reports zonder controlegroep. Bij donkere huid is laser niet aan te raden.

R/ hydrochinon 2% crème.
R/ lasertherapie (1064 nm Q-switched ND-YAG laser, 755 nm Alexandriet laser).
R/ Efudix crème in geval van premaligne veranderingen.




Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.