Erythema ab igne (erythema caloricum, kachelbenen,
kachelrug, pigmentatio reticularis e calore, fire stains, toasted skin syndrome)
is een grillige pigmentatie van de huid veroorzaakt door
hitte.
Na langdurig (weken tot jaren) contact met hete voorwerpen of door infraroodstraling
(b.v. van een straalkachel of een kruik) kan een erythemateuze, later meer bruin
tot bruinzwarte verkleuring in een grillig, vaak
reticulair patroon
ontstaan. Soms is er ook hyperkeratose. Ook atrofie en kwetsbaarheid van de
huid kan voorkomen in de donkere gebieden. De afwijking veroorzaakt meestal
geen klachten, soms wat jeuk of branderige of stekende sensatie. Erythema ab
igne kan overal op romp of extremiteiten voorkomen, daar waar de huid is blootgesteld
aan een hittebron. Bijvoorbeeld op de billen bij zitten op een kachel of op
de buik als daar vaak een warme kruik op wordt gelegd.
Per definitie
is erythema ab igne gekoppeld aan warmtestraling, en in het verleden werd blootstelling
aan hete kruiken, elektrische dekens en straalkachels vaak genoemd als oorzaak.
Maar ook in de moderne tijd in huizen met centrale verwarming en zonder kruiken
komt het beeld nog steeds voor. In chronisch bestaande erythema ab igne kunnen
korsten, wondjes en carcinomen ontstaan (plaveiselcelcarcinoom, Merkelcel tumor).
Dit gebeurde echter vooral in het verleden, bij langdurige blootstelling aan
hittestraling afkomstig van kolenvuur.
Soms is het moeilijk om erythema
ab igne te onderscheiden van
livedoid
vasculopathie. Als uit de anamnese niet duidelijk blijkt dat er blootstelling
aan een hittebron is geweest, overweeg dan de diagnose livedoid vasculopathie
of livedo reticularis. Het reticulaire patroon bij erythema ab igne komt waarschijnlijk
overeen met het vascularisatie patroon van de huid waarbij er centraal aanvoer
is van bloed vanuit een arteriole, en in de periferie afvoer door venulen. Het
centraal aangevoerde bloed heeft een temperatuur van 37° waardoor dit gebied
niet thermisch beschadigd wordt. Naar perifeer neemt de diameter van de vaatjes
toe en de flow neemt af en in het verloop van centraal naar perifeer neemt de
temperatuur toe door opname van warmte vanuit de warmtebron. Daarom ontstaat
perifeer de schade en de verkleuring. De temperatuur wordt meestal niet hoger
dan 45° (onder de grens waarbij brandwonden kunnen ontstaan). Zowel de capillairen
raken beschadigd (erytrocyten extravasatie, ijzerpigment) als de epidermis (pigmentincontinentie).
Bij livedoid vasculopathie ontstaat het zelfde reticulaire patroon door vaatschade
en stolling in met name het perifere low-flow gedeelte.
![Erythema ab igne (dd livedo reticularis) (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Erythema ab igne](../../../afbeeldingen/erythema-ab-igne-1z.jpg) |
![Erythema ab igne (dd livedo reticularis) (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Erythema ab igne](../../../afbeeldingen/erythema-ab-igne-2z.jpg) |
![Erythema ab igne (dd livedo reticularis) (klik op foto voor vergroting) [bron: www.huidziekten.nl] Erythema ab igne](../../../afbeeldingen/erythema-ab-igne-3z.jpg) |
erythema
ab igne |
erythema
ab igne |
erythema
ab igne |
Er is ook een moderne variant beschreven: de
laptop dermatitis.
Deze ontstaat op de bovenbenen bij personen die langdurig met de laptop op
schoot zitten.
In Westerse landen met centrale verwarming begint erythema ab igne zeldzaam
te worden. De laptop variant komt vaker voor. Andere voorbeelden van warmtebronnen
zijn de open haard, houtgestookte ovens, terrasverwarming, vuurkorven, hete
kruiken, stoelverwarming, straalkachels, virtual reality headsets. Sommige patiënten
gebruiken warme kruiken om diverse pijnklachten, waaronder buikpijn, te verlichten.
Erythema ab igne komt vaker voor bij vrouwen (2:1), waarschijnlijk omdat vrouwen
soms hete kruiken op de onderbuik gebruiken bij menstruatiepijn. Beroepsmatig
komt het voor bij o.a. bakkers en in smederijen en gieterijen.
DD:Livedo reticularis,
livedo racemosa,
livedoid vasculopathie, fysiologische
(reversibele)
cutis marmorata,
cutis marmorata
telangiectatica congenita,
poikiloderma vasculare
atrophicans,
striae,
cutaan T-cel lymfoom,
dermatomyositis,
vasculitis, genodermatosen met
reticulaire hyperigmentatie,
keratosis lichenoides chronica
(Nekam disease), pancreatitis met verhoogd trypsine in het bloed,
angiosarcoma,
bulleuze dermatosen.
Diagnostiek:De diagnose wordt gesteld op het klinisch beeld
en de anamnese (blootstelling aan een hittebron). Bij verdenking op livedoid
vasculopathie
een biopt afnemen en onderzoek doen naar
hypercoagulabiliteit. Als kruiken
werden gebruikt als verlichting van buikpijn, rugpijn, gewrichtspijn of andere
pijnklachten, dan verwijzen naar het betreffend specialisme om na te gaan wat
de oorzaak daar van is en te proberen er wat aan te doen. Bij pancreatitis kan
ook een reticulair erytheem op onderbuik, borst en bovenbenen ontstaan (Walzel's
sign), door vaatschade veroorzaakt door een verhoogd trypsine in het bloed.
PA:Atrofie van de epidermis. Soms hyperkeratose. Vasodilatatie
en soms tekenen van milde vaatschade zoals vergrote endotheelcellen en enige
erytrocyten extravasatie. Depositie van hemosiderine en melanine in de dermis.
Therapie:De hittebron definitief vermijden en daarna
afwachten totdat de verkleuringen spontaan wegtrekken of minder zichtbaar worden.
Het kan lang duren voordat het pigment verdwijnt (maanden tot jaren), soms verdwijnt
het niet. Goede behandelopties zijn er eigenlijk niet. Hydrochinon crème en
tretinoïne crème worden genoemd maar het resultaat is matig. Persisterend pigment
kan eventueel met pigmentlasers worden behandeld: in case reports wordt succes
beschreven van behandeling met een 1064 nm Q-switched ND-YAG laser met lage
energie (1.8 J/cm²) en van een 755 nm Alexandriet laser. Het is niet zeker hoe
effectief dit is, het gaat maar om 2 case-reports zonder controlegroep. Bij
donkere huid is laser niet aan te raden.
R/ hydrochinon 2% crème.
R/ lasertherapie (1064 nm Q-switched ND-YAG laser, 755 nm Alexandriet laser).
R/ Efudix crème in geval van premaligne veranderingen.
Referenties
1. |
Dvoretzky I, Silverman NR. Reticular erythema
of the lower back. Erythema ab igne. Arch Dermatol 1991;127(3):405-6,
408-409. |
2. |
Arrington JH 3rd, Lockman DS. Thermal keratoses
and squamous cell carcinoma in situ associated with erythema ab
igne. Arch Dermatol 1979;115(10):1226-1228. |
3. |
Helm TN, Spigel GT, Helm KF. Erythema ab
igne caused by a car heater. Cutis 1997;59(2):81-82. |
4. |
Jagtman BA. Erythema ab igne due to a laptop
computer. Contact Dermatitis 2004;50(2):105. |
5. |
Yehudina Y, Trypilka S. A clinical case of
laptop-generated Erythema ab igne. Eur J Rheumatol 2021;8(2):117-118.
|
6. |
Sahl WJ Jr, Taira JW. Erythema ab igne: treatment
with 5-fluorouracil cream. J Am Acad Dermatol 1992;27(1):109-110. |
7. |
Kim HW, Kim EJ, Park HC, Ko JY, Ro YS, Kim
JE. Erythema ab igne successfully treated with low fluenced 1,064-nm
Q-switched Neodymium-Doped Yttrium Aluminum Garnet laser. J Cosmet
Laser Ther 2014;16(3):147-148. |
8. |
Fernández-Domper L, Redondo MB, De Dios MA,
González HP, Boixeda P. Erythema Ab Igne successfully treated with
a 755-nm alexandrite picosecond laser. Lasers Med Sci 2022;37(4):2321-2322. |
9. |
Parker R, Gordon FH. A different cause of
erythema ab igne in chronic pancreatitis. Pancreatology 2008;8(4-5):532. |
10. |
Moreau T, Benzaquen M, Gueissaz F. Erythema
ab igne after using a virtual reality headset: a new phenomenon
to know. J Eur Acad Dermatol Venereol 2022;36(11):e932-e933. |
Auteur(s):dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam
UMC.