Filariasis is een tropische parasitaire worminfectie veroorzaakt door nematoden (rondwormen) behorende tot de orde van draadwormen (Spirurida), vooral Wuchereria bancrofti en Brugia malayi. Deze parasieten worden overgebracht door muggen. In Afrika vooral door Anopheles, in Zuid-Amerika door Culex quinquefasciatus, in Azië en de Pacific door Aedes en Mansonia. De wormen blokkeren de lymfebanen en veroorzaken ernstig lymfoedeem (elefantiasis) van de benen maar ook lymfoedeem van het scrotum, dat gigantische proporties kan aannemen. Filariasis komt voor in Afrika, een deel van Zuid Amerika, Zuid Oost Azië en op de Eilanden in de Stille Oceaan.

Filariasis kan door verschillende typen wormen worden veroorzaakt waarvoor bijbehorende diagnosen en codes bestaan: Wucheria bancrofti (klassieke filariasis, lymfatische filariasis, filariasis bancrofti, IDC10-code B74.0), Loa loa (filariasis loiasis, B74.3), Brugia malayi (filariasis malayi, B74.1), Onchocerca volvulus (filariasis onchocerciasis, B73), Mansonella perstans (filariasis overige gespecificeerde vormen, B74.8) en filariasis nno (B74.9).

Mansonella perstans is een nematode die wordt overgebracht door kleine steekvliegjes (midges). Mansonella perstans (en Mansonella ozzardi) veroorzaken een vorm van filariasis die ook wel 'cavity filariasis' wordt genoemd. M. perstans komt vooral voor in sub-Sahara Afrika, Centraal en Zuid-Amerika en de Cariben. M. perstans kan klachten veroorzaken zoals angio-oedeem, jeuk, koorts, hoofdpijn, eosinofilie, buikpijn, en lymfoedeem. Het reageert matig op antifilaria middelen zoals ivermectine, diëthylcarbamazine, en albendazol, doxycycline werkt waarschijnlijk wel. Onchocerca volvulus is een parasitaire rondworm uit de familie Onchocercidae die onchocerciasis ofwel rivierblindheid veroorzaakt, maar ook lymfoedeem. Onchocerciasis komt veel voor in Afrika en Midden- en Zuid-Amerika, vooral in gebieden langs rivieren omdat de wormen worden overgedragen via kleine mugjes (kriebelmuggen, Simulium) die daar voorkomen.




Levenscyclus
De wormen van Wuchereria bancrofti leven in de lymfevaten van de mens en produceren miljoenen microfilariae. Deze microfilariae circuleren in de bloedstroom, vooral rond middernacht. Als een mug de patiënt steekt komen de microfilariae in het spijsverteringskanaal van de mug. In de mug verplaatsen ze zich naar de borstspieren en groeien in enkele weken uit tot infectieuze larven die naar de kop en de zuigsnuit (proboscis) van de mug migreren. Als een geïnfecteerde mug vervolgens weer een mens steekt wordt de infectie overgebracht. In de mens verplaatsen de wormen zich van de huid naar de lymfbanen waar ze blijven zitten. De wormen kunnen 4-6 jaar oud worden en blokkeren de lymfafvloed. Sommige patiënten merken er weinig van, andere hebben klachten zoals koorts of lymfangitis. Door de obstructie van de lymfevaten ontstaat lymfoedeem, van de benen en vaak ook van de genitaliën (scrotum respectievelijk labia major). Dit kan leiden tot grote misvormingen, extreem lymfoedeem met blebs, vergroting van het scrotum tot 50 cm doorsnede en meer.



Diagnostiek:
Filariasis kan worden aangetoond d.m.v. serologisch onderzoek (filariasis serologie). Voordat deze tests beschikbaar waren werd 's nachts bloed afgenomen van patiënten en onderzocht op microfilariae.

Therapie lymfatische filariasis (Filariasis, Wuchereria bancrofti infectie, Brugia spp. infectie, Loa loa):
Actieve infecties moeten worden behandeld met antihelminthica zoals diëthylcarbamazine (DEC) 6 mg/kg/dag, éénmalig. Recent is ontdekt dat ook doxycycline werkzaam is. Doxycycline doodt de in de draadworm aanwezige bacterie Wolbachia die in symbiose leeft met de worm, waarna de worm zich niet meer kan voortplanten. De microfilariae kunnen worden gedood met Stromectol (ivermectine) 150-200 mcg/kg, éénmalig, maar de volwassen wormen overleven dit. Door elke 6 maanden ivermectine te herhalen kan een infectie ook worden bestreden. Als er gecombineerde infectie is met Loa loa of Onchocerca volvulus, dan kunnen er ernstige reacties optreden door het massaal afsterven van microfilariae (Mazzotti reactie). Bij een groot aantal microfilariën in bloed (50.000/ml) plasmaferese overwegen (rond middaguur), gevolgd door zeer langzaam opklimmende DEC kuur met corticosteroïden,in overleg met parasitoloog en specialist tropische geneeskunde. In endemische gebieden kan worden behandeld met ivermectine 200 mcg/kg éénmalig of albendazol 2 dd 200 mg gedurende 21 dagen (reduceert microfilariaemie) gevolgd door een DEC kuur om de volwassen wormen te doden.

R/ diëthylcarbamazine (DEC, import-geneesmiddel, niet in Nederland geregistreerd), tabletten à 50 mg: 1e dag 3 dd 25 mg, 2e dag 3 dd 50 mg, 3e dag 3 dd 75 mg, 4e dag 3 dd 100 mg, 5e t/m 21e dag 3 dd 3 mg/kg. Geef de eerste 3-5 dagen (afhankelijk van reacties) ook prednison erbij (15-30 mg per dag) om de ontstekingsreacties te dempen die ontstaan door het uiteenvallen van de wormen. Dit is het voorzichtige schema. Het CDC adviseert 6 mg/kg/dag éénmalig, zowel voor volwassenen als kinderen > 18 maanden.
R/ doxycycline 1 dd 200 mg gedurende 4 weken, gevolgd door DEC 6 mg/kg, éénmalig.
R/ Stromectol (ivermectine) 150-200 microg/kg lichaamsgewicht elke 6 maanden (15-25 kg: 3 mg, 26-44 kg: 6 mg, 45-64 kg: 9 mg, 65-84 kg: 12 mg).
R/ doxycycline 1 dd 200 mg gedurende 6 weken.
R/ Eskazole (albendazol) 2 dd 200 mg gedurende 21 dagen.

Lymfoedeem veroorzaakt door filariasis wordt behandeld net als lymfoedeem door andere oorzaken:
R/ lymfapress, ambulante compressietherapie, manuele lymfdrainage.
R/ goede aangemeten therapeutische elastische kousen, liefst klasse 3.
R/ antibiotica laagdrempelig en in hoge dosering voorschrijven bij infecties, infecties voorkomen.

Mansonella perstans
R/ doxycycline 1 dd 200 mg gedurende 6 weken (doodt intracellulaire endosymbiont Wolbachia).
Kinderen:
R/ albendazol 1 dd 400 mg gedurende 10 dagen of mebendazol 1 dd 100 mg gedurende 10 dagen.

Onchocerciasis
R/ Stromectol (ivermectine 200) mcg/kg éénmalig op lege maag twee uur vóór de maaltijd gevolgd door doxycycline 1 dd 200 mg gedurende 6 weken (doodt intracellulaire endosymbiont Wolbachia).


Zie ook onder parasitaire infecties




Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.