Confluent and reticulate papillomatosis (ziekte van Gougerot en Carteaud) is een zeldzaam beeld, voor het eerst beschreven door Gougerot en Carteaud in 1927 onder de naam papillomatose pigmentée innominée en later papillomatose pigmentée confluente et réticulée. Het wordt gekenmerkt door een symmetrische lichtbruine tot bruine, soms blauwgrijze verkleuring van de huid, soms schilferend (papulosquameus of pityriasiform), in een patroon dat centraal confluerende papels of plaques laat zien en aan de periferie een reticulair patroon. Het veroorzaakt meestal geen klachten, soms wat jeuk. Het komt vooral voor op de romp, de voorkeursplaatsen zijn de interscapulaire regio, de nek, het gebied onder en tussen de borsten en de onderbuik. Ook op andere plaatsen zoals oksels, liezen, armen. Niet op slijmvliezen. Het begint vaak tussen de borsten of op de bovenbuik en breidt dan uit naar borsten, onderbuik en pubisregio, of op de rug interscapulair en dan uitbreidend naar de schouders, nek, en naar beneden richting bilspleet. Het komt vooral voor bij jong volwassenen (20-30 jaar). Het komt ook familiaal voor en lijkt dan autosomaal dominant.



De meeste afbeeldingen in artikelen, boeken en op internet zijn van patiënten met een (licht) gepigmenteerde huid, waarbij de afwijking het meest contrastrijk is en goed zichtbaar door toename van de melaninepigmentatie in de basale laag, maar het komt ook bij blanke patiënten voor en is dan weinig gepigmenteerd en daardoor moeilijker te herkennen. Vaak is er niets meer te zien dan een lichte schilfering. Net als bij pityriasis versicolor is de skin stretch test (strektest) positief: door de huid te strekken, uit te rekken tussen twee vingers springen de schilfertjes er in.Hieronder subtiele varianten van Gougerot-Carteaud bij een lichte huid:


De oorzaak is niet precies bekend, er wordt gedacht aan een reactie op overgroei van Malassezia of andere micro-organismen zoals bacteriën in de haarfollikels of overgroei van Actinomyces dietzia, maar ook een keratinisatie stoornis is een van de theorieën. Kolonisatie door gisten en bacteriën wordt niet bij iedere patiënt consistent aangetroffen en kan dus ook een epifenomeen zijn. EM en histochemie suggereren een stoornis in de keratinocyten differentiatie en uitrijping, met een verhoogde expressie van involucrin, keratine 16, en Ki-67. In het stratum corneum is een toename van melanosomen. Deze veranderingen kunnen ook reactief zijn aan een geringe inflammatoire reactie op gisten.

DD: pityriasis versicolor, prurigo pigmentosa, postinflammatoire hyperpigmentatie, phaeoderma (terra firma-forme dermatosis), acanthosis nigricans, pseudoacanthosis nigricans, seborrhoisch eczeem, parapsoriasis small plaque (superficial scaly dermatitis), digitate dermatosis, parapsoriasis retiformis, maculaire amyloidosis, fotodermatose, dermatopathia pigmentosa reticularis, dyskeratosis congenita, dyskeratosis follicularis (ziekte van Darier), epidermaal naevus syndroom, pseudoatrophoderma colli, epidermodysplasia verruciformis, erythrokeratodermia variabilis (Mendez da Costa), Naegeli-Franceschetti-Jadassohn syndroom. Zie ook onder reticulaire hyperpigmentatie.

Diagnostiek:
KOH preparaat: soms gisten (Pityrosporum orbiculare of ovale). Woods lamp onderzoek toont soms een gele fluorescentie bij gistovergroei. Biopt is aan te bevelen.

PA: orthokeratose of compacte hyperkeratose, vaak met gisten (Pityrosporum = Malassezia) in de hoornlaag. Verder kan aanwezig zijn maar niet altijd een verminderd of afwezig stratum granulosum, papillomatose, acanthose, en toename van melanine pigment in de basale laag. In de dermis kan een perivasculair lymfocytair infiltraat aanwezig zijn. Elektronenmicroscopie toont een verandering in de corneocyten, een verdikte transitional cell layer, meer lamellar bodies in het stratum granulosum, en meer melanosomen in het stratum corneum. Immunohistochemicie toont een toename van keratine 16 expressie suprabasaal en in het stratum granulosum, en toename van Ki-67 in de basale laag.



Therapie:
Er worden uiteenlopende therapien beschreven, het best gedocumenteerd is minocycline of een van de andere tetracyclinen / macroliden met anti-inflammatoire nevenwerking. Het werkingsmechanisme is niet duidelijk (anti-inflammatoir of effect op Propionibacterium acnes ?).
R/ minocycline 1 dd 50 of 100 mg.
R/ doxycycline 1 dd 100-200 mg of tetracycline 3 dd 500 mg.
R/ azitromycine 1 dd 250 mg of 3 x per week 250 mg.
R/ claritromycine 1 dd 500 mg, erytromycine 3 dd 500 mg.

R/ tazarotene gel of tretinoïne crème 0.05% FNA.
R/ Differin gel (adapalene).
R/ keratolytica (Ureumzalf of crème, Calmurid).
R/ boenen met een watje met alcohol of isopropylalcohol (niet helemaal te verwijderen zoals bij phaeoderma).
R/ bactroban (mupirocine) zalf.
R/ Silkis (calcitriol) zalf, tube à 30 of 100 g. Studies zijn uitgevoerd met calcipotriol (niet meer zonder steroïd op de markt in Nederland).
R/ Selsun (seleendisulfide) suspensie voor cutaan gebruik 25 mg/ml; 60 ml, 100 ml, of 120 ml.
R/ itraconazol 1 dd 100 mg.
R/ fluconazol 150 mg per week gedurende 1 maand.
R/ Efudix (fluorouracil) crème, tube à 40 g, 1 dd gedurende 1-2 weken.
R/ lichttherapie (UVB).
R/ acitretine 1 dd 10-25 mg.




Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.