Bij langdurig gebruik van minocycline, vooral in hoge doseringen (>200 mg per dag) kan een blauwige hyperpigmentatie ontstaan. Het pigment slaat vooral neer op plaatsen waar inflammatie gaande is. Maar het pigment kan overal ontstaan, inclusief de mucosa, de nagels, het bot, de tanden, de schildklier, de sclerae en zelfs in hartkleppen. Blootstelling aan zonlicht kan de pigmentie verergeren. Minocycline wordt langdurig voorgeschreven bij acne, roscaea, bij reumatoide artritis en bij longaandoeningen (pneumonie, bronchitis en abcessen in de longen). Ook andere geneesmiddelen kunnen een blauwige of blauwgrijze verkleuring van de huid veroorzaken. Naast de tetracyclinen (vooral minocycline) ook amiodarone, psychofarmaca (chloorpromazine, imipramine e.a. antidepressiva), diltiazem, antimalaria middelen, en zware metalen (o.a. zilver). Zie ook onder dyschromia.



Er worden 3 soorten minocycline pigmentatie onderscheiden:
- type I: blauw-zwart of blauw-grijs pigment in het gezicht in gebieden met littekens of ontsteking veroorzaakt door acne of rosacea
- type II: blauwgrijze pigmentatie van normale niet aangedane huid, vaak op de scheenbenen of onderarmen
- type III: diffuse modder-bruine (muddy-brown) verkleuring van aan zon blootgestelde gebieden.

Het mechanisme is niet precies bekend, volgens sommige auteurs gaat het om metabolieten van minocyclinen zoals quinone iminium dat kan polymeriseren tot een zwart pigment. Andere theorien gaan uit van binding aan ijzer of niet specifieke stimulatie van melanocyten. Bij types I en II is er ijzer en melanine pigment in de macrofagen in de dermis. Bij type III is er een toename van melanine in de basale laag en in dermale melanofagen. Type I en II kunnen weer geleidelijk wegtrekken na maanden tot jaren, type III is meestal blijvend.

Therapie:
Staken minocycline of de dosering sterk verlagen (50 of 100 mg). Of omzetten in doxycyline 1 dd 100 mg. Het is deels reversibel. Beschermen tegen zonlicht. De hyperpigmentatie kan worden behandeld met laser (Q-switched Nd:YAG 1064 nm of Q-switched Alexandrite-laser 755 nm of de Q-switched Ruby 694 nm). De beste resultaten worden behaald met de Q-switched Alexandrite-laser. Vitamine C preventief kan mogelijk ook helpen.

Andere bijwerkingen van minocycline
De belangrijkste bijwerkingen van minocycline zijn gastro-intestinale klachten, overgevoeligheidsreacties van de huid (erythemen, fixed drug eruptions, urticaria, erythema multiforme), vestibulaire stoornissen, en hoofdpijn, stuwingspapillen en soms visusstoornissen als uiting van benigne intracraniale hypertensie. Overgevoeligheid voor ultraviolet licht kan ontstaan bij het gebruik van tetracycline, maar komt zelden voor bij minocyclinegebruik. Daarnaast zijn er zeldzame maar ernstige bijwerkingen zoals drug-induced lupus erythematosus disseminatus, auto-immuunhepatitis, hypersensitiviteitssyndroom, pneumonitis, en serum-sickness-like syndrome. Het hypersensitiviteitssyndroom ontstaat 2-4 weken na aanvang van de therapie en begint meestal met koorts, gevolgd door een huidmanifestatie (erytheem, exfoliatieve dermatitis, exantheem of pustuleuze dermatitis). Vervolgens treedt interne orgaanschade op; in de meeste gevallen wordt de lever hierdoor getroffen, maar ook de nieren, de longen of het hart kunnen worden beschadigd,soms met dodelijke afloop.




Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.