Orale leukoplakie is een witte verkleuring en verandering van het mondslijmvlies. Het komt vaak voor (bij circa 13% van de bevolking kunnen witte verkleuringen worden aangetroffen). Leukoplakie is een beschrijvende diagnose, het histologisch beeld van leukoplakie kan variëren van hyperkeratose met of zonder epitheeldysplasie, via carcinoma in situ en micro-invasief carcinoom tot invasief carcinoom. Klinisch worden er 2 varianten onderscheiden: homogene en niet-homogene leukoplakie. Homogene leukoplakie is een egaal witte verkleuring met een vlak, dun en glad oppervlak. Niet-homogene leukoplakie is een witte of witrode afwijking die irregulair vlak, nodulair of exofytisch kan zijn. Het homogene type is vaak asymptomatisch, terwijl het niet-homogene type gepaard kan gaan met pijn of hinder. Orale leukoplakie kan overgaan in een carcinoom van de mondholte; 17-35% van de carcinomen ontstaan uit preëxistente afwijkingen, vaak leukoplakie. Leukoplakie komt ook voor op andere slijmvliezen (leukoplakie van de penis of de vulva).



Leukoplakie kan worden veroorzaakt door externe factoren zoals roken, mechanische irritatie, candida. In dat geval kan het verdwijnen door die factoren weg te nemen. Indien het na 2-4 weken niet is verdwenen dan gaat het om echte leukoplakie, en is er kans op epitheeldysplasie: het advies is om een biopt af te nemen.

De mate van dysplasie wordt onderverdeeld in gering, matig en ernstig. Er is een direct verband tussen de mate van dysplasie en de kans op maligne ontaarding. De kans op maligne ontaarding binnen 5 jaar is ongeveer 5%. Het ontstaat vooral in niet-homogene leukoplakie.

Risicofactoren voor het ontstaan van leukoplakie zijn roken, alcoholgebruik, Candida infectie, HPV infectie, deficiënte voeding (vooral tekort aan vitamine A, B12, C, beta-caroteen, foliumzuur). Leukoplakie ontstaat meestal vanaf 30 jaar, de meesten zijn ouder dan 50 jaar. De kans op maligne ontaarding is verhoogd bij aanwezigheid van één van de volgende kenmerken: epitheeldysplasie in het biopt; niet-homogene type; vrouwelijk geslacht; langer bestaande leukoplakie; leukoplakie bij niet-rokend persoon; locatie in de mondbodem of op de tong; aanwezigheid van C. albicans.

DD: plaveiselcelcarcinoom, Candida oris, lichen planus, oral hairy leukoplakia, mechanische irritatie, irritatie door gebitselementen, linea album, morsicatio buccarum, white sponge nevus, leukokeratosis nicotinica palati (rokers palatum), HPV infectie, syfilis, lupus erythematosus, leukoedema, pachyonychia congenita.  

Therapie:
Uitsluiten andere oorzaken. Stoppen met roken, voorzichtig tandenpoetsen, behandelen van candida. Indien geen verandering na 2-4 weken, biopt afnemen (meteen een biopt afnemen is ook een goede keuze bij verdenking op leukoplakie). Indien in het biopt matige of ernstige epitheeldysplasie wordt aangetroffen, is behandeling nodig. Kleine leukoplakieën, tot circa 2 cm kunnen worden geëxcideerd. Grotere afwijkingen kunnen worden behandeld met de CO2-laser. Een alternatieve behandeling is cryotherapie. Ook Efudix (5-fluorouracil 5%) crème lokaal wordt genoemd. Efudix lokaal wordt echter opgenomen door het slijmvlies en kan systemische toxiciteit veroorzaken. Op andere locaties (penis, vagina) kan het wel. Leukoplakie op de tong waarbij dysplasie is uitgesloten kan eventueel worden behandeld met ureum 10% in hypromellosezalf 20% FNA (tong mee poetsen met tandenborstel).

Follow-up:
Omdat recidieven en maligne ontaarding kunnen voorkomen is controle noodzakelijk, elke 6-12 maanden gedurende minimaal 3 jaar. Als er 3 jaar lang geen enkele afwijking is kan de controle worden beëindigd.

Net als bij leukoplakia oris is leukoplakie van de glans penis meestal een uiting van epitheeldysplasie (PIN, penile intraepithelial neoplasia). Een biopt is nodig.

Net als bij leukoplakia oris is leukoplakie van de vulva meestal een uiting van epitheeldysplasie (VIN, vulval intraepithelial neoplasia). Een biopt is nodig.


Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.