Lichen spinulosus (keratosis spinulosa) is een zeldzame afwijking bestaande uit folliculair gerangschikte keratotische papeltjes. Meestal zijn er symmetrisch over het lichaam verdeelde 2- 6 cm grote ronde of ovale velden van gegroepeerde hyperkeratotische papeltjes. Voorkeurslokalisaties zijn de nek, de billen, de buik, de ellebogen en de knieën en de strekzijde van de bovenarmen.

Het beeld lijkt klinisch en histologisch sterk op keratosis pilaris en is misschien een variant, maar bij lichen spinulosus is er meer hyperkeratose, de papeltjes zijn groter. De individuele papeltjes bij lichen spinulosus zijn 1-3 mm groot en er steekt een harde stekelvormige keratotische plug uit de follikel die 1-2 mm kan uitsteken. Het gebied voelt ruw aan, als een notenmuskaat rasp. De hoornplug kan er uit getrokken worden, dan resteert een papeltje met een opening er in.

Ook kan lichen spinulosus sterk lijken op lichen planopilaris. Lichen planopilaris treft meestal het behaarde hoofd maar kan geassocieerd zijn met een folliculaire lichen planus op de romp (bijvoorbeeld bij het Lassueur Graham-Little Piccardi syndroom). Ook daarbij ontstaan velden van folliculaire hyperkeratose met keratotische pluggen die klinisch niet te onderscheiden zijn van lichen spinulosus. Histologisch zijn deze twee entiteiten echter wel duidelijk van elkaar te onderscheiden. Daarom is het niet waarschijnlijk dat lichen spinulosus eigenlijk hetzelfde is als een folliculaire lichen planus.



Lichen spinulosus komt het meest voor bij kinderen en jong volwassenen. Meestal verdwijnt het spontaan rond de puberteit. Het komt iets vaker voor bij jongens dan bij meisjes. Het wordt ingedeeld bij de folliculaire keratosen (keratosis pilaris, lichen spinulosus en de ziekte van Darier). Het is geassocieerd met atopie, net als keratosis pilaris. Lichen spinulosus kan in korte tijd ontstaan en heeft een gegroepeerde distributie. Keratosis pilaris komt vaker voor, ontwikkelt zich langzamer en is meer diffuus verdeeld over het lichaam, vooral op de bovenarmen. Het beloop is wisselend, meestal gaat het binnen 1-2 jaar vanzelf over, maar het kan ook in episodes voorkomen of maanden tot jaren onveranderd aanwezig blijven. De oorzaak van lichen spinulosus is onbekend. Familiaal voorkomen is beschreven.

DD:
keratosis pilaris, folliculaire lichen planus (lichen planopilaris), Lassueur Graham-Little Piccardi syndroom, folliculotrope mycosis fungoides, pityriasis rubra pilaris (daarbij is er keratosis pilaris vooral op de knieën, vingers, polsen), frictional lichenoid eruption.

Therapie:
Keratolytica (met o.a. ureum, melkzuur, salicylzuur), en vocht inbrengende indifferente therapie. Scrubs, puimsteen.
R/ salicylzuur gel 6%.
R/ zalven met ureum of melkzuur.
R/ propyleenglycol.
R/ vitamine A preparaten lokaal.




Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.