Lipodermatosclerosis (hypodermitis sclerodermiformis, sclerosing panniculitis) is een van de huidveranderingen die kan optreden bij chronische veneuze insufficiëntie. De huid voelt geïndureerd aan (sclerotisch), vaak is er oedeem in het been, en het kan rood en pijnlijk zijn. Daarnaast kunnen de overige stigmata van veneuze insufficiëntie aanwezig zijn zoals atrofie blanche, hyperpigmentatie door hemosiderine pigment, varices, corona flebectatica en soms ulcera en hypostatisch eczeem. Lipodermatosclerosis wordt vaker gezien bij overgewicht. De benen hebben dan de vorm van een omgekeerde champagnefles: boven dik, onderste deel smal en fibrotisch. Deze taps toelopende vorm maakt dat het heel moeilijk is om compressie aan te brengen: kousen en zwachtels zakken af.

Sommige onderscheiden een acute vorm en een chronische vorm. De acute lipodermatosclerosis is synoniem aan het begrip hypodermitis en bestaat uit een rode warme en pijnlijke gezwollen plek laag op het onderbeen, meestal mediaal, bij een patiënt met veneuze insufficiëntie. Het wordt vaak aangezien voor een cellulitis of beginnende erysipelas en behandeld met antibiotica (zonder resultaat). Hypodermitis begint als een erythemateuze macula (stuwingserytheem), later ontstaat meer oedeem, en uiteindelijk ontstaat ook ijzerpigment in de laesie.



De oorzaak van zowel hypodermitis als lipodermatosclerosis is de verhoogde druk in het veneuze systeem als gevolg van afwezige of niet goed functionerende kleppen in het diepe systeem. De capillairen in de huid zijn niet berekend op chronisch verhoogde druk en gaan uitzetten en worden permeabel. Uit de capillairen lekt vocht, eiwit (fibrine), maar ook erytrocyten. Het ijzer uit hemoglobine oxideert en slaat neer als hemosiderinepigment. De deposities rond de vaten, waarschijnlijk vooral de afbraakproducten van fibrine, veroorzaken een mild ontstekingsproces. Na maanden tot jaren ontstaat er door de continue afzetting van fibrine en door het ontstekingsproces dat gepaard gaat met het opruimen daarvan fibrose (productie van collageen en andere ECM proteinen door fibroblasten). De huid voelt hard aan (verlittekend, sclerotisch).

DD: eczema hypostaticum, contacteczeem, cellulitis (beginnend), eosinofiele cellulitis.

Therapie:
De behandeling bestaat uit het continu dragen van goed passende elastische kousen, of zwachtelen. Daarnaast zijn er effecten beschreven van fibrinolytica, toegevoegd aan de compressietherapie.
R/ Trental (pentoxifylline) 2-3 dd 400 mg, na de maaltijd.
R/ Stromba (stanazolol) 2 dd 2 mg, gedurende minimaal 8 weken. Het effect treedt pas na enkele maanden op. Stanozolol is een anabool steroïd, het kan lichte leverfunctiestoornissen veroorzaken en is in Nederland niet meer op de reguliere manier op recept voor te schrijven. In het bodybuilder circuit bestaat echter nog een levendige illegale handel in Stromba.
R/ Venoruton (hydroxyethylrutoside) 2-3 dd 500g. Venoruton vermindert de capillaire permeabiliteit. Verkrijgbaar zonder recept. Wordt niet vergoed.
R/ Dermovate crème of zalf in het acute inflammatoire stadium (hypodermitis).




Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.