Luiereczeem (luierdermatitis, dermatitis ammoniacalis, diaper dermatitis, napkin dermatitis) is een eczeem in de luierregio veroorzaakt door de de inwerking van urine (en soms ook faeces) op de huid. Het is een vorm van orthoergische contactdermatitis. Het wordt veroorzaakt door natte luiers die te lang zijn blijven zitten; behalve bij baby's kan het ook bij incontinente bejaarden voorkomen die incontinentiemateriaal te lang dragen. Naast de maceratie door vocht speelt ook de samenstelling van urine en faeces een rol. Urine is alkalisch en bevat urease dat de huid hydrateert en irriteert en ammoniak vrijmaakt uit cutane huidflora. Faeces is zuur en bevat lipasen en proteasen. Een extra factor, bijna altijd aanwezig, is overgroei van Candida albicans. Kinderen met atopisch eczeem hebben een verhoogde kans op het krijgen van luierdermatitis. Soms is de luierdermatitis een vorm van seborroïsch eczeem. Ook bij chronische diarree ontstaat luierdermatitis.



Klinisch beeld:
Klinisch ziet men roodheid, wittige gemacereerde gedeelten, schilfering en erythemateuze plaques, soms erosies en ulceraties, soms pusteltjes, zowel folliculair als niet folliculair. Er bestaan varianten op de luierdermatitis: Er is een variant waarbij in het luiergebied papels, noduli of plaques ontstaan met aan het oppervlak erosies of ulceraties. Dit wordt erythema papulosum posterosivum van Jacquet genoemd. Jacquet's erosive diaper dermatitis wordt vooral gezien bij slechte hygiënische omstandigheden, bij langdurige blootstelling aan natte luiers, te weinig verschonen, bij diarree, bij gebruik van afsluitende plastic luiers of incontinentiemateriaal. Een andere variant is granuloma gluteale infantum, een entiteit waarvan niet zeker is of het nog wel bestaat in het Pampers tijdperk. Bij granuloma gluteale infantum ziet men paarsrode noduli in het luiergebied, ovaal van vorm, gerangschikt parallel aan de huidlijnen. Het is ooit (1891) beschreven als 'vegetating bromidism' bij gebruik van broomhoudende zalven tegen luierdermatitis.

DD: seborroïsch eczeem, contacteczeem, acrodermatitis enteropathica (zinkdeficiëntie), biotine deficiëntie, andere voedingsdeficiënties, atopisch eczeem, eczeem nno, candidiasis, cellulitis, perianale streptokokken dermatitis, sexueel misbruik, condylomata lata (lues), scabiës, herpes, Langerhanscel histiocytose, vochtletsel (maceratio cutis), decubitus.

Therapie:
Inwerking van vocht, urine en faeces beperken: draag goede luiers en verwissel ze vaak. Bestrijdt diarree en incontinentie voor faeces en urine. Houdt de huid goed schoon en droog. Laat de huid drogen aan de lucht. Bestrijd Candida als dit een rol speelt. Gebruik producten die de huid beschermen zoals zinkoxidesmeersel, zinkzalf, of een dikke laag pure vaseline. Over the counter producten van de cosmetica industrie kunnen preventief gebruikt worden, maar kies gerenommeerde merken (Zwitsal, Neutral) en pas op met sterk geurende cosmetische producten en reinigingsdoekjes, daar zitten potentiële contactallergenen in (fragrances).

Huidbeschermende middelen:
R/ Zinkoxidesmeersel FNA.
R/ Zinkzalf FNA.
R/ Zinkoliekalkwaterzalf FNA.
R/ zinkoxidevaselinecrème 10%, tube à 30 g (Fagron nr. 103641), pot à 500 g (Fagron nr. 101976).
R/ zinkoxidesmeersel vaseline ana, tube à 100 g (Fagron nr. 105809).
R/ Drs Leenarts Babybillenzalf (30% zinkoxide), pot à 100 g.
R/ vaseline album (pure witte vaseline zonder toevoegingen).
R/ barrière crèmes in ernstige gevallen (Comfeel Barrière crème, tube 60 ml; Conveen Critic Barrier barrière crème, tube 100 g). Zie onder wondbedekkers.
R/ vitamine E (alpha tocopherol) zalf. Zou een beschermende werking hebben, in een case serie neonaten op de IC (Manzoni 2005).

Anti-eczeem behandeling:
R/ Hydrocortisoncrème 1% FNA.

Antimycotica:
R/ Daktarin (miconazol 2%) creme 2 dd (wordt niet vergoed), of een andere antimycotische crème zoals Loprox (zie onder lokale antimycotica).
R/ Loprox (ciclopirox 1%) crème, tube à 30 g, of een andere antimycotische crème (zie onder lokale antimycotica).

Corticosteroïd + antimycoticum:
R/ Daktacort crème (miconazol 2% + hydrocortison 1%).
R/ miconazol-hydrocortison zalf.
R/ hydrocortison 1% in ketoconazol 2% crème, tube à 30 g (Fagron nr. 5042).
R/ ketoconazol 2%, hydrocortison 1%, vaseline 20% in cetomacrogolcrème, tube à 30 g (Fagron nr. 102030).

Antimycoticum + zink:
R/ miconazol 2% in zinkoxidesmeersel FNA, tube à 60 g (Fagron nr. 5112).
R/ ketoconazol 2%, zinkoxide 10%, in cetomacrogol creme, tube à 30 g (Fagron nr. 105177).
R/ Clotrimazol-zinkoxidekalkwaterzalf 1% FNA (unguentum zinci oxidi et solutionis calcii cum clotrimazolo 1% FNA).
R/ Clotrimazol-zinkoxidesmeersel 1% FNA (linimentum zinci oxidi et clotrimazoli 1% FNA).
R/ Zymican (miconazol 0.25% in zinkpasta).

Corticosteroïd + zink:
R/ hydrocortison 1% in zinkoxidesmeersel FNA.
R/ hydrocortison 1% in zinksulfaatvaselinecrème 0.5% FNA.
R/ hydrocortison 1% in zinkzalf, tube à 30 g (Fagron nr. 105771).

Corticosteroïd + antimycoticum + zink:
R/ ketoconazol 2%, hydrocortison 1%, zinkoxide 10%, in cetomacrogol crème, tube à 30 g (Fagron nr. 105154).
R/ miconazol 2%, hydrocortison 1% in zinkoxidesmeersel FNA, tube à 30 g (Fagron nr. 102089).

In bovenstaande lijst staan alleen preparaten met een klasse 1 corticosteroïd (hydrocortison) omdat het niet de bedoeling is om bij een baby in plooien en deels onder occlusie van een luierbroekje sterkere klassen te gebruiken. Er bestaan wel combinaties met triamcinolon die bij ernstige dermatitis en bij bejaarden van pas kunnen komen. Zie de opsomming onder smetplekken (intertrigo). Bijvoorbeeld onderstaande combinatie:
R/ ketoconazol 2%, triamcinolon 0.1%, zinkoxide 10%, in cetomacrogol crème, tube à 30 g (Fagron nr. 105155).







Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.