Phenylketonurie (PKU, phenylalanine hydroxylase deficiëntie) is een ongeneeslijke erfelijke stofwisselingsziekte. Door de deficiëntie van het enzym phenylalanine hydroxylase kan phenylalaline niet omgezet worden in tyrosine. Door het stapelen van phenylalaline kan een gestoorde hersenontwikkeling ontstaan. Door het tekort aan tyrosine kunnen huid en haar veranderingen ontstaan: lichte huid, lichtblond haar, blauwe ogen, en soms een fotofobie.



PKU komt voor bij 1 op de 18.000 kinderen, jaarlijks circa 11 in Nederland. Bij de geboorte is het nog niet manifest, maar er wordt op gescreend d.m.v.de hielprik. Een chronisch te hoog phenylalaline gehalte in het bloed belemmert de groei en ontwikkeling van de hersenen en de ontwikkeling van het zenuwstelsel. Zonder behandeling leidt PKU dan ook tot geestelijke achterstand (zwakbegaafdheid). Het is echter te behandelen door het volgen van een speciaal afgestemd eiwit beperkt dieet, waarbij maandelijks het phenylalaline gehalte in het bloed wordt gecontroleerd. DNA onderzoek en prenatale diagnostiek zijn mogelijk.

Patiënten met PKU volgen levenslang een streng eiwit-beperkt dieet. Alle natuurlijke eiwit bronnen moeten worden vermeden. Als eiwit bron mogen ze alleen een speciaal phenylalaline-vrij aminozurenpreparaat gebruiken. Inschakeling van een dietiste is noodzakelijk om heel nauwkeurig de eiwit intake te controleren. Bijna alle voedingsmiddelen bevatten eiwit. Ook de kunstmatige zoetstof aspartaam bevat eiwit. Door het strenge dieet kunnen vitamine tekorten ontstaan, daarom zijn de essentiële vitaminen ook toegevoegd aan het phe-vrij aminozuurpreparaat.

Er zijn twee vormen van PKU: klassieke PKU (phenylalanine hydroxylase deficiëntie) en BH4-deficiëntie. Bij BH4-deficiëntie is er een stoornis in het gen dat codeert voor tetrahydrobiopterine (BH4). BH4 is een cofactor voor het enzym fenylalaninehydroxylase, het zorgt dat fenylalaninehydroxylase goed werkt. BH4 heeft ook een rol bij de productie van neurotransmitters. Bij BH4-deficiëntie ontstaat een tekort aan neurotransmitters. Onbehandeld leidt dit tot een vertraagde hersen ontwikkeling, te hoge of te lage spanning in de spieren, soms epilepsie en/of microcefalie.


Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.