Met tachyfylaxie wordt in de farmacologie bedoeld
het afnemen van een reactie van het lichaam op het continu of herhaaldelijk
blijven aanbieden van een geneesmiddel of prikkel waarop een bepaalde response
wordt verwacht.
In de dermatologie wordt het begrip gebruikt bij mestcel-degranulatie
(na continue aanbieding van een antigeen hebben mestcellen uiteindelijk al hun
granula met histamine en andere mediatoren geledigd, mestceldepletie genoemd,
waarna een tijd lang geen reactie meer mogelijk is) en voor het fenomeen dat
bij het voorschrijven van lokale corticosteroïden deze in het begin goed werken,
maar later minder effectief zouden zijn.
Het is niet zeker of het tachyfylaxie
fenomeen bij lokale steroïden wel echt bestaat. Een andere oorzaak voor de waarneming
kan de slechte therapietrouw zijn van patiënten. Uit onderzoek (AAD 2006), waarbij
de onderzoekers zonder dat de patiënten het wisten meetinstrumenten in de dop
van zalftubes verstopt hadden die registreerden wanneer de tubes open waren,
bleek dat de compliance zeer slecht was. Al na enkele dagen houden patiënten
op met smeren, en blijken maar een fractie te gebruiken van wat ze zeggen te
gebruiken.
Tachy betekent snel, het woord phylaxie is afgeleid van het
Griekse philein of beminnen en staat voor aantrekkingskracht. Dit zijn concepten
uit de tijd waarin het magnetisme werd ontdekt en een plaats werd gegeven in
de geneeskunde. Ongelijknamige magneetpolen trekken elkaar aan, gelijknamige
polen stoten elkaar af. Men sprak dan over ‘phylaxie’ en over afstoten, ‘anti-phylaxie’.
Richet bedacht de term ‘anaphylaxie’. Letterlijk betekent dit woord een vermindering
van ‘phylaxie’, in de zin van aantrekkingskracht. Wat hij feitelijk bedoelde
was ‘anti-phylaxie’, een fatale afstotende kracht, een hyperreactiviteit.
Auteur(s): dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam
UMC.