De haargroei verloopt in fasen. Het is een cyclisch proces gekenmerkt door een groeifase (anagene fase), overgangsfase (katagene fase), en een rustfase (telogene fase). Aan het eind van de rustfase valt het haar spontaan uit. In de haarfollikel is dan al een nieuwe haar aanwezig, deze is in de groeifase en groeit na ongeveer drie weken door de huid heen naar buiten. Het haargroeiproces begint dan weer van voren af aan met de groei- overgangs- en rustfase. Dit proces noemt men de haarcyclus. De groeifase op de behaarde hoofdhuid duurt 4 tot 6 jaar, terwijl de groeisnelheid ongeveer 0.35 mm tot 1 cm per maand is. De overgangsfase duurt ongeveer 14 dagen en de rustfase 3 tot 4 maanden. Aan het eind van de rustfase laten de haren gemakkelijk los en vallen spontaan uit of laten los door kammen, borstelen of wassen. Normaliter verliest een volwassene 50 tot 100 hoofdharen per 24 uur en verkeert ongeveer 80% van alle hoofdharen in de groeifase. Er kunnen omstandigheden optreden waardoor haren stoppen met groeien en overgaan in de telogene fase, waarna ze vervolgens gaan uitvallen. Dit type diffuse haaruitval wordt ookwel telogeen effluvium genoemd. Zou men een trichogram maken dan zijn er relatief meer telogene haren.




Bij pasgeboren baby's is telogeen effluvium fysiologisch. Alle haren lopen nog synchroon en vallen tegelijkertijd uit. Bij zwangeren komt ook telogeen effluvium voor, onder hormonale invloed gaan alle haren over van de groeifase naar de telogene fase.

Acuut telogeen haarverlies wordt meestal veroorzaakt door aandoeningen waarbij alle lichaamscellen schade of groeivertraging oplopen, zoals ernstige ziekte, hoge koorts, ondervoeding, grote operaties, bloedverlies, bevalling, grote hormonale veranderingen, toxische medicatie (chemotherapie), radiotherapie, ernstige stress. Dit type haaruitval herstelt na het wegnemen van de oorzaak meestal weer spontaan.

Chronisch telogeen haarverlies, gedefinieerd als geleidelijke diffuse haaruitval, langer dan 6 bestaand wordt meestal veroorzaakt door mildere en chronische aandoeningen, of deficiënties. Het wordt o.a. gezien bij schildklieraandoeningen (hyperthyreoidie en bij hypothyreoidie), diabetes, auto-immuunziekten (SLE, dermatomyositis, arteritis temporalis), ijzer en ijzer-gebreksanemie, ondervoeding en malnutritie syndromen, deficiënties van zink, mineralen, essentiële vetzuren, biotine, na stoppen OAC, bij oestrogeensuppletie, post-menopauzaal, nierinsufficiëntie, leverfunctiestoornissen, HIV en AIDS, en bij maligniteiten. Ook geneesmiddelen kunnen haaruitval veroorzaken, o.a. cytostatica, anticoagulantia, ß-blokkers, geslachtshormonen, ACE-remmers, angiotensine-II-antagonisten, cholesterol verlagende middelen, lipiden verlagende middelen, antidepressiva, corticosteroïden, NSAID's, antimycotica, protonpompremmers, anti-epileptica, en vele andere (zie onder haaruitval door geneesmiddelen).

DD: alopecia androgenetica, alopecia areata, tractie alopecia, trichotillomanie, cicatriciële alopecia (zie ook onder haaruitval en alopecia)

Diagnostiek:
Anamnese op onderliggende oorzaken. Trektest (toegenomen aantal haren, vooral telogeen, op elke plek hoofdhuid). Trichogram (> 25% van de haren in de telogene fase). Zie voor details de tekst Gezond en Ziek haar van mw. J.D.G. Peereboom-Wynia (PDF). Onderzoek naar onderliggende oorzaken, op geleide van de anamnese. Hb, Leuko's, leukodiff, BSE. IJzer en ferritine. Na, K, kreat, glucose, totaal eiwit. TSH. ANA. Vitaminen en mineralen (zink). Bij vrouwen bij verdenking op hormonale afwijkingen hormonale screening.



Therapie:
Telogeen effluvium gaat meestal vanzelf over als de oorzaak wordt weggenomen. Verdachte medicatie staken. Suppletie van ijzer kan soms helpen. Vitamine tekorten als oorzaak van haarverlies zijn in de westerse wereld zeldzaam. Over het algemeen is er weinig te doen aan telogeen effluvium. Het haarverlies kan flinke psychologische schade veroorzaken. Patiënten kunnen er erg van schrikken als er opeens grote bossen haar tegelijk loskomen en in borstels en kammen blijven hangen. Dat wil nog niet zeggen dat er ook kale plekken gaan ontstaan. Het kan geruststellend zijn om uit te leggen dat de oude haren er uitgeduwd worden door nieuwe haren, die nog klein en dun zijn, en dat het vaak weer herstelt. Als het niet meer geheel herstelt (na chemotherapie kan dit voorkomen, en na ernstige doorgemaakte ziekten) dan is er nog de optie van camouflage met haarstukjes, pruiken, haarverf of hoofdhuid kleurspray.


Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.