Dermografische urticaria (urticaria factitia,
dermografisme) ontstaat door wrijven of krabben over
de huid. Hierbij ontstaat binnen 10 minuten een jeukende verhevenheid die na
30 minuten tot 3 uur weer vervaagt. Het is te testen door stevig met de achterkant
van een balpen of gestandaardiseerde testpen over de huid te strijken, bij voorkeur
op de rug of binnenkant onderarm. In de meeste gevallen ontstaat er al binnen
vijf minuten een jeukende, lineaire verhevenheid, roze of wit gekleurd en omringd
door een wegdrukbare roodheid. (Het normale beeld is: een lichtrode niet verheven
streep op de krabplaats die snel vervaagt, vaak al binnen 5 minuten.) Het erytheem
verdwijnt eerder dan het oedeem. Na prikkeling is het huidgebied ongeveer 3
uur refractair (de reactie is niet opnieuw op te wekken).
urticaria
factitia
urticaria
factitia
urticaria
factitia
pseudovesiculeus
pseudovesiculeus
pseudovesiculeus
Een positieve reactie op dermografie komt voor bij 1.5-5% van de normale
bevolking. Het komt vaker voor bij atopie. De oorzaak is niet bekend, het is
onduidelijk waardoor dermografisme opeens kan ontstaan. Het kan ook vanzelf
overgaan, na enkele maanden tot jaren. Er bestaat ook een vertraagde vorm
van dermografisme, moeilijk te onderscheiden van druk urticaria, waarbij de
urticae pas na 30 minuten tot 9 uur ontstaan en 12 tot 24 uur kunnen duren,
en een vorm (rode dermografie) waarbij het oedeem binnen 15 minuten verdwijnt,
terwijl het erytheem pas na ongeveer een uur verdwijnt.
Therapie:
Urticaria factitia reageert goed op antihistaminica.
Verder is voorlichting belangrijk. De patiënt moet zich zo weinig mogelijk krabben,
voorzichtig afdrogen (na douchen niet wrijven maar deppen), geen strakke kleding
dragen. Eventuele andere oorzaken van jeuk opsporen en bestrijden. Blootstelling
aan zonlicht ('verwering') maakt de huid minder gevoelig. Lichttherapie met
breedspectrum UVB is in het verleden geprobeerd bij therapie resistente vormen
en had bij een deel van de patiënten een (tijdelijk) effect. R/ niet sederende
antihistaminica: Xyzal (levocetirizine) 1-2 dd 1 tab à 5 mg, Zyrtec (cetirizine)
1-2 dd 1 tab à 10 mg, Claritine (loratadine) 1 dd 1 tab à 10 mg, Aerius (desloratadine)
1 dd 5 mg. Zonodig andere, desnoods sederende antihistaminica (als beroep
patiënt dit toelaat) proberen. R/ breedspectrum UVB.
Cholinergische urticaria ontstaat in situaties waarbij
de eccriene zweetklieren tot secretie worden aangezet, hetgeen gebeurt door
het vrijkomen van acetylcholine in postganglionaire synapsen. De urticae, kleine
(1-3 mm) papeltjes op een wisselend erythemateuze ondergrond, ontstaan bij verhoging
van de lichaamstemperatuur ten gevolge van inspanning of het verkeren in een
warme omgeving, maar ook door sterk gekruid voedsel, koffie, en stress of emoties.
Algemene symptomen zoals buikklachten, speekselvloed, hoofdpijn en onrust kunnen
voorkomen. Zelden angio-oedeem en anafylaxie. Na een aanval is er een refractaire
periode die enkele uren tot 24 uur kan duren. Dit biedt de patiënt de mogelijkheid
aanvallen tijdens belangrijke sociale gebeurtenissen (bv. sollicitatie) te voorkomen
door 2-3 uur tevoren een hete douche te nemen.
cholinergische
urticaria
cholinergische
urticaria
cholinergische
urticaria
Therapie: Verminderen van de prikkel: minder en
kouder douchen, stress situaties vermijden, geen sterk gekruid voedsel gebruiken.
Sommigen vermijden sport en inspanning, maar dit is een moeilijk te geven advies,
vooral bij jonge mensen. Dreigende aanvallen zijn te couperen door snel een
koude omgeving op te zoeken. Aanvallen tijdens stressvolle sociale gebeurtenissen
kunnen worden voorkomen door 2-3 uur tevoren een aanval te provoceren met oefeningen
of een hete douche, waarna de huid enige uren refraktair is. R/ antihistaminica.
Enige sederende bijwerking is juist een voordeel, maar indien de patiënt dit
te bezwaarlijk vindt kunnen beter nieuwere, minder sederende antihistaminica
gegeven worden. De sederende werking van antihistaminica wordt overigens na
ongeveer een week minder, ofwel de patiënt went eraan.
Bij koude urticaria ontstaat het oedeem en erytheem
op plaatsen die blootgesteld zijn aan koude voorwerpen, koud water of
koude lucht. Testen door ijsblokjes in een plastic
zak of metalen beker 10-20 minuten op de onderarm of rug te plaatsen, door de
arm 5 tot 15 minuten onder te dompelen in koud water (8-10 C), of door de patiënt
licht gekleed in een koelcel (4 C) te laten plaats nemen tot hij of zij rillingen
krijgt. Sommige patiënten reageren niet op koudekontakt maar wel op koude omgevingslucht.
De patiënt moet 15-45 minuten worden geobserveerd. De urticae kunnen ook pas
in de opwarmingsfase verschijnen. Bij door koude uitgelokte urticaria op jonge
leeftijd, in combinatie met perioden van koorts en gewrichtsklachten moet men
ook denken aan cryopyrin-associated
periodic syndromes (CAPS) zoals het
familial cold
autoinflammatory syndrome (FCAS). Zie ook onder
huidaandoeningen uitgelokt door koude.
koude
urticaria test
koude
urticaria test
koude
urticaria test
Therapie: Provocerende situaties trachten te vermijden
(warm kleden, etc.). Bij ernstige reacties niet in koud water zwemmen of in
ieder geval niet alléén in koud water zwemmen. Desensibilisatie: patiënt
onder begeleiding langzaam aan de kou laten wennen. Eerste dag: handen in koud
water (8-10 C) voor 15 minuten 4 keer per dag. Tweede dag: handen en voeten
in koud water (8-10C) voor 15 minuten 4 keer per dag. Derde dag: handen, voeten
en onderarmen in koud water (8-10 C) voor 15 minuten 3 keer per dag. Vierde
dag: lichaam tot hoogte navel in koud water (10-15 C) voor 15 minuten 3 keer
per dag. Vijfde dag: lichaam tot hoogte diafragma in koud water (10-15 C) voor
15 minuten 3 keer per dag. Zesde dag: koude douche 1-2 maal daags, dit continueren.
Dit schema kan ook ingekort worden als geen klachten optreden. R/ antihistaminica
(b.v. levocetirizine, terfenadine, astemizol, ketotifen). R/ penicilline
(1 miljoen I.E. I.M. per dag, gedurende 10 dagen). Op onbegrepen wijze kan een
penicillinekuur 25 tot 50 % van de patiënten met koude urticaria genezen.
R/ Sinequan (doxepine) 1 dd 75 mg v.d. nacht. Tricyclisch antidepressivum waarvan
beweerd wordt dat het iets doet bij koude urticaria en urticaria e.c.i.
3 tot 12 uur na het uitoefenen van druk op de huid door kleding, stoelen, bezigheden,
gereedschappen, ladders, lang staan of lang lopen etc. ontstaat ter plaatse
een diep gelokaliseerde pijnlijke, brandende of jeukende zwelling die 8 tot
48 uur kan blijven bestaan. De overliggende huid is warm en rood. Doordat de
laesies pas na uren ontstaan is het niet altijd duidelijk dat druk de causale
factor is. Testen door gewichten op de rug te plaatsen of een gewicht van 2-10
Kg gedurende 10-30 minuten aan een band over het dijbeen of de schouder te hangen.
Differentiële diagnose: dermografisme, waarbij de urticae direkt na de prikkel
ontstaan, en aan chronische urticaria e.c.i, waarbij ook urticae kunnen verschijnen
op drukplaatsen zoals onder broeksknopen, riemen, BH-bandjes, etc. (een soort
Köbnerfenomeen). Meestal zijn er dan tevens urticae op andere plaatsen, en verdwijnen
alle urticae gelijktijdig. Over de pathogenese van druk urticaria is weinig
bekend. Op onbekende wijze veroorzaakt de fysische prikkel het vrijkomen van
chemotactische factoren waardoor leucocyten worden aangetrokken. Dit verklaart
de lange latentietijd. Vaak vindt men bij laboratoriumonderzoek een verhoogde
bezinking, verhoogd aantal eosinofielen en een verhoogd IgE. In ongeveer de
helft van de gevallen komt drukurticaria in combinatie voor met chronische idiopathische
urticaria. Antihistaminica zijn niet werkzaam, corticosteroïden wel.
druk urticaria
druk urticaria test
druk urticaria test
Therapie: Uitlokkende prikkel vermijden, patiënt
goed voorlichten, geen salicylaten gebruiken. R/ corticosteroiden (tot 30
mg prednison per dag, het liefs om de dag en zo weinig mogelijk). Eventueel
begeleidende chronische urticaria e.c.i. onderdrukken met antihistaminica.
Bij urticaria solaris veroorzaakt blootstelling aan
licht (elektromagnetische straling) binnen enkele seconden tot minuten oedeem
en erytheem, dat tot 3 uur kan blijven bestaan. Verschillende golflengten licht
kunnen dit fenomeen veroorzaken. Bij sommige vormen veroorzaakt door UVB (280-320
nm) en zichtbaar licht (400-675 nm) is aangetoond dat IgE een rol speelt. Differentiële
diagnose: gewone zonverbranding, warmte (cholinergische) urticaria, veroorzaakt
door het infrarode deel van zonlicht (vanaf ca. 760 nm), SLE, fototoxische-
en foto-allergische reacties, polymorfe lichterupties, en erytropoetische protoporfyrie,
een aparte erfelijke metabole stoornis waarbij blootstelling aan licht van 405
nm erytheem, blaren en zelden urticaria kan veroorzaken.
urticaria
solaris
urticaria
solaris
Therapie: Vermijden van zonlicht. Desensibilisatie:
huid geleidelijk wennen aan zonlicht, UVA, of PUVA. R/ sunscreens, afhankelijk
van de golflengte (zie tabel bij SUNSCREENS). R/ antihistaminica hebben soms
effekt (o.a. cetirizine, levocetirizine, ketotifen en hydroxyzine). R/ chloroquine
kan de symptomen onderdrukken (2 dd 250 mg, afbouwen tot 250 mg eens in de 5
dagen), maar heeft bijwerkingen.
Tijdens of na inspanning: pruritus, urticaria, angio-oedeem, anafylaxie. Soms
alleen reactie na bepaalde voedingsmiddelen (pinda, spaghetti), soms positieve
RAST op voedingsmiddelen. Laat voedingsdagboek bij houden. Bij voedingsfactor:
dit voedingsmiddel niet nuttigen 2-4 uur voor sporten. Therapie als bij anafylaxtische
shock, zonodig: R/ Epipen en Tavegyl voor thuis.
Auteur(s):
dr. Jan R. Mekkes. Dermatoloog, Amsterdam UMC.